Khu công nghiệp xanh và làn sóng FDI chất lượng cao tại Việt Nam

Khu công nghiệp xanh và làn sóng FDI chất lượng cao tại Việt Nam

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ trong mô hình phát triển các khu công nghiệp (KCN) nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn xanh và thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh cam kết của Việt Nam đối với phát triển bền vững mà còn đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các nhà đầu tư quốc tế về môi trường và xã hội.

Bối cảnh và nhu cầu chuyển đổi

Tính đến tháng 03/2024, Việt Nam đã thành lập 418 khu công nghiệp (bao gồm 4 khu chế xuất) trên 61/63 tỉnh thành với tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 129.9 ngàn ha, trong đó diện tích đất công nghiệp đạt khoảng 89.2 ngàn ha. Các khu công nghiệp và khu kinh tế đã thu hút hơn 10,400 dự án đầu tư trong nước và hơn 11,200 dự án FDI còn hiệu lực, với tổng vốn đăng ký đầu tư lần lượt hơn 2.54 triệu tỷ đồng và 231 tỷ USD[1]. 

Tuy nhiên, nhiều khu công nghiệp truyền thống đã bộc lộ hạn chế về hiệu quả sử dụng tài nguyên và tác động tiêu cực đến môi trường. Trong bối cảnh toàn cầu hướng tới phát triển bền vững, việc chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp xanh trở thành xu hướng tất yếu.

Định nghĩa và tiêu chuẩn khu công nghiệp xanh

Khu công nghiệp xanh là mô hình khu công nghiệp áp dụng các giải pháp công nghệ và quản lý tiên tiến nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và năng lượng, đồng thời tạo môi trường làm việc an toàn cho người lao động. Theo Nghị định 35/2022/NĐ-CP, các tiêu chí cho khu công nghiệp sinh thái tại Việt Nam bao gồm:

Cam kết xanh: Doanh nghiệp có chính sách và cam kết giảm thiểu tác động đến môi trường.

Hoạt động xanh: Thực hiện các chương trình giảm thiểu tác động môi trường dựa trên chính sách đã đề ra.

Hệ thống xanh: Áp dụng hệ thống quản lý môi trường hiệu quả, bao gồm giám sát và đánh giá liên tục.

Văn hóa xanh: Xây dựng trách nhiệm môi trường và xã hội như một phần của văn hóa doanh nghiệp.

Mạng lưới xanh: Kết nối các bộ phận trong chuỗi cung ứng vào mạng lưới công nghiệp xanh.[2]

Thực trạng chuyển đổi và phát triển khu công nghiệp xanh tại Việt Nam

Tính đến tháng 07/2024, Việt Nam có 431 KCN được thành lập với tổng diện tích khoảng 132.3 ngàn ha, trong đó 301 KCN đã đi vào hoạt động. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 1-2% số KCN đang chuyển đổi sang mô hình sinh thái.[3]

Giai đoạn 2015-2019: Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với UNIDO thí điểm chuyển đổi 4 KCN đầu tiên, bao gồm: KCN Khánh Phú và Gián Khẩu (Ninh Bình), KCN Hòa Khánh (Đà Nẵng), KCN Trà Nóc 1 và 2 (Cần Thơ).[4]

Giai đoạn 2020-2024: Mô hình được nhân rộng tại 3 địa phương mới là Hải Phòng, Đồng Nai và TP.HCM.[5]

Thu hút FDI xanh và yêu cầu từ nhà đầu tư

Theo khảo sát của KPMG, khoảng 80-85% doanh nghiệp FDI có yêu cầu cao về các tiêu chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG) khi lựa chọn địa điểm đầu tư. Các doanh nghiệp này ưu tiên các khu công nghiệp có hạ tầng xanh, sử dụng năng lượng tái tạo và có chính sách bảo vệ môi trường rõ ràng.[6]

Sự gia tăng của dòng vốn FDI vào các ngành công nghệ cao và sản xuất sạch đã thúc đẩy nhu cầu về nhà kho và mặt bằng công nghiệp xây sẵn tăng mạnh. Trong năm 2024, nguồn cung nhà xưởng và nhà kho xây sẵn tăng 31%, với tỷ lệ lấp đầy vượt 80% tại các khu vực trọng điểm.[7]

Chính sách hỗ trợ và định hướng phát triển

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển khu công nghiệp xanh, như Nghị quyết số 50-NQ/TW về định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030. Chiến lược này tập trung thu hút các dự án sử dụng công nghệ tiên tiến, công nghệ cao, quản trị hiện đại, có giá trị gia tăng cao và tác động lan tỏa tích cực.[8]

Ngoài ra, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tiếp nhận hơn 3.3 tỷ USD từ Tổng cục Kinh tế Liên bang Thụy Sỹ (SECO) để thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn trong các khu công nghiệp tại Việt Nam. Dự án này nhằm nhân rộng mô hình khu công nghiệp sinh thái, góp phần vào phát triển bền vững của đất nước.[9]

Thách thức và giải pháp

Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, việc chuyển đổi sang khu công nghiệp xanh vẫn đối mặt với một số thách thức như:

Chi phí đầu tư cao: Việc nâng cấp hạ tầng và áp dụng công nghệ xanh đòi hỏi nguồn vốn lớn.

Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao: Cần có đội ngũ chuyên gia về quản lý môi trường và công nghệ xanh.

Chính sách chưa đồng bộ: Một số quy định còn chồng chéo, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.

Để khắc phục, cần:

Tăng cường hỗ trợ tài chính: Chính phủ và các tổ chức quốc tế cần cung cấp các gói hỗ trợ tài chính ưu đãi cho doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp xanh. Việc thiết lập các quỹ hỗ trợ hoặc chương trình vay vốn với lãi suất thấp sẽ khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và hạ tầng xanh.

Đào tạo nguồn nhân lực: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về quản lý môi trường và công nghệ xanh cho cán bộ quản lý và nhân viên trong các khu công nghiệp. Hợp tác với các tổ chức giáo dục và đào tạo quốc tế để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu của các khu công nghiệp xanh.

Hoàn thiện chính sách và quy định pháp luật: Chính phủ cần rà soát và điều chỉnh các quy định pháp luật liên quan đến phát triển khu công nghiệp xanh, đảm bảo tính đồng bộ và minh bạch. Việc ban hành các tiêu chuẩn cụ thể về khu công nghiệp xanh sẽ tạo cơ sở pháp lý cho doanh nghiệp thực hiện và tuân thủ.

Tăng cường hợp tác quốc tế: Học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển trong việc xây dựng và quản lý khu công nghiệp xanh. Tham gia các hiệp định quốc tế về môi trường và phát triển bền vững để tiếp cận nguồn hỗ trợ kỹ thuật và tài chính.

Triển vọng và định hướng tương lai

Việc chuyển đổi sang mô hình khu công nghiệp xanh mang lại triển vọng to lớn cho Việt Nam trong việc phát triển bền vững và thu hút dòng vốn FDI chất lượng cao. Theo dự báo, đến năm 2030, Việt Nam đặt mục tiêu có 50% khu công nghiệp trên cả nước đạt tiêu chuẩn khu công nghiệp xanh, đóng góp quan trọng vào cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2023).[10]

Hiện nay, các khu công nghiệp như Phú Mỹ 3 tại Bà Rịa - Vũng Tàu và Nam Cầu Kiền tại Hải Phòng đang khẳng định vai trò quan trọng trong việc thu hút FDI chất lượng cao. KCN Phú Mỹ 3 với diện tích 1,046ha đã thu hút tổng vốn đầu tư vượt mức 4 tỷ USD và dự kiến sẽ tiếp tục tăng đến năm 2027[11]. Đặc biệt, vốn FDI thực hiện trong năm 2024 đạt mức kỷ lục 25.35 tỷ USD, tăng 9.4% so với năm trước. Trong đó các dự án tập trung chủ yếu vào lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo với tỷ trọng 73.3%, đặc biệt là các dự án quy mô lớn trong lĩnh vực điện tử, sản xuất chất bán dẫn và công nghiệp phụ trợ.[12] [13]

Nhờ sự phối hợp giữa Chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng, Việt Nam hoàn toàn có khả năng đạt được các mục tiêu xanh, nâng cao vị thế quốc tế và xây dựng nền kinh tế bền vững.

Bài học từ các quốc gia đi trước

Các quốc gia như Đức, Nhật Bản và Singapore đã chứng minh rằng phát triển khu công nghiệp xanh là một chiến lược hiệu quả để đạt được mục tiêu bền vững và tăng trưởng kinh tế. Đức, với kinh nghiệm đi đầu về kinh tế tuần hoàn, đã đạt tỷ lệ tái chế rác thải sinh hoạt lên đến 67.6% và khoảng 70% đối với rác thải công nghiệp và thương mại[14]. Đức cũng đã đạt được thành tựu đáng kể trong việc phát triển năng lượng tái tạo khi các nguồn năng lượng này chiếm tới 62,7% tổng sản lượng điện năng trong năm 2024 [15].

Nhật Bản, thông qua mô hình khu công nghiệp sinh thái Kitakyushu, trong năm 2022/2023, lượng khí thải giảm 2.5% xuống còn gần 1.14 tỷ tấn CO2, mức thấp nhất kể từ khi bắt đầu thu thập dữ liệu năm 1990/1991. Tổng lượng phát thải đã giảm 19.3% so với mức năm 2013 [16].

Singapore, với dự án Jurong Island, đã tích hợp hệ thống logistics thông minh, giúp giảm 37% lượng khí thải carbon cho mỗi container[17]. Những bài học này chỉ ra rằng Việt Nam cần áp dụng các giải pháp xanh như tái chế, sử dụng năng lượng tái tạo và quản lý thông minh. Đồng thời, Chính phủ nên thúc đẩy chính sách ưu đãi và hợp tác quốc tế để hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện các tiêu chuẩn này một cách hiệu quả.

Sự chuyển đổi mô hình các khu công nghiệp tại Việt Nam trong những năm gần đây phản ánh cam kết mạnh mẽ của quốc gia đối với phát triển bền vững và bảo vệ môi trường. Việc hướng đến các tiêu chuẩn khu công nghiệp xanh không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường mà còn đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của các nhà đầu tư quốc tế. Với sự gia tăng dòng vốn FDI vào các lĩnh vực công nghệ cao và sản xuất sạch, các khu công nghiệp xanh đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút những dự án có giá trị gia tăng lớn và quản trị hiện đại.

Mặc dù còn nhiều thách thức, như chi phí đầu tư cao, thiếu nguồn nhân lực chất lượng, và hệ thống chính sách chưa đồng bộ, nhưng với sự hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức quốc tế, cùng sự phối hợp của doanh nghiệp và cộng đồng, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mục tiêu 50% khu công nghiệp đạt chuẩn xanh vào năm 2030. Việc triển khai các chính sách hỗ trợ hiệu quả, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, và hoàn thiện hạ tầng xanh sẽ là động lực thúc đẩy sự chuyển đổi này.

[1] https://www.vietdata.vn/

[2] https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thuong-mai/Nghi-dinh-35-2022-ND-CP-quan-ly-khu-cong-nghiep-kinh-te-482305.aspx

[3] https://moit.gov.vn/tin-tuc/phat-trien-cong-nghiep/khu-cong-nghiep-sinh-thai-tang-loi-the-canh-tranh-huong-toi-phat-trien-ben-vung.html

[4] https://evn.com.vn/d6/news/Xanh-hoa-khu-cong-nghiep-xu-the-dang-tro-thanh-bat-buoc-100-635-125686.aspx

[5] https://kinhtetrunguong.vn/kinh-te/khu-cong-nghiep-xanh-don-song-chuyen-doi-xanh-toan-cau.html

[6] https://vnbusiness.vn/viet-nam/phat-trien-cong-nghiep-xanh-va-no-luc-keo-nha-dau-tu-ngoai-1102450.html

[7] https://vneconomy.vn/phat-trien-nganh-logistics-de-thuc-day-nhu-cau-kho-xuong.htm

[8] https://vcci.com.vn/news/giai-phap-xanh-toan-dien-cho-chuyen-doi-mo-hinh-khu-cong-nghiep

[9] https://nhandan.vn/nhan-rong-mo-hinh-khu-cong-nghiep-sinh-thai-de-thuc-day-kinh-te-tuan-hoan-post845027.html

[10] https://www.vietnamplus.vn/viet-nam-se-chuyen-doi-toan-bo-khu-cong-nghiep-thanh-than-thien-voi-moi-truong-post977787.vnp

[11] https://baobariavungtau.com.vn/kinh-te/202405/kcn-chuyen-sau-phu-my-3-don-lan-song-dau-tu-chat-luong-cao-1009501/index.htm

[12] https://baobariavungtau.com.vn/kinh-te/202502/tap-trung-thu-hut-dong-von-fdi-chat-luong-cao-1033505/

[13] https://vneconomy.vn/dong-von-fdi-chu-yeu-dang-chay-vao-du-an-san-xuat-cong-nghe.htm

[14] https://www.mordorintelligence.com/vi/industry-reports/germany-waste-to-energy-market-industry

[15] https://www.vista.gov.vn/vi/news/khoa-hoc-ky-thuat-va-cong-nghe/duc-dat-62-7-dien-nang-tu-nang-luong-tai-tao-nam-2024-10574.html

[16] https://nangluongquocte.petrotimes.vn/nhat-ban-phat-thai-khi-nha-kinh-giam-xuong-muc-ky-luc-709259.html

[17] https://container-news.com/psa-jurong-island-terminal-and-jtc-handle-130000-teus-in-2022/

Trịnh Thảo Muội

FILI - 09:00:00 22/02/2025