Tài chính xanh có phải là “bẫy chi phí” đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa?

Tài chính xanh có phải là “bẫy chi phí” đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa?

Tài chính xanh đang ngày càng trở thành một yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các nguồn vốn xanh như khoản vay ưu đãi, trái phiếu môi trường hay quỹ đầu tư bền vững được kỳ vọng sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu tác động đến môi trường, nâng cao khả năng cạnh tranh. Tuy nhiên, chi phí triển khai cao, quy trình đánh giá phức tạp và các rào cản tiếp cận tài chính khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn khi tham gia vào mô hình này, làm dấy lên lo ngại về hiệu quả thực sự của tài chính xanh.

Vai trò của DNNVV trong chuyển đổi xanh

Các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế toàn cầu, chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp và đóng góp khoảng 50% GDP. Đồng thời, họ tạo ra từ 60-70% việc làm trên thế giới[1]. Tuy nhiên, theo báo cáo của OECD và International Trade Centre (ITC), khu vực này cũng chịu trách nhiệm cho khoảng 40% lượng khí nhà kính từ khối kinh tế tư nhân[2]. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng phát triển bền vững nhằm hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (net-zero).

Để hỗ trợ quá trình này, các công cụ tài chính như khoản vay xanh, trái phiếu môi trường và các sản phẩm liên kết ESG đã được triển khai.

Theo nghiên cứu của Sage và ICC, 86% DNNVV nhận thức được tầm quan trọng của tính bền vững trong hoạt động kinh doanh, nhưng chỉ 9.1% thực hiện báo cáo chính thức về tác động môi trường[3] [4]. Dù 73% các tổ chức tài chính đã giới thiệu các sản phẩm tài chính xanh, chỉ 2.8% DNNVV tiếp cận được nguồn vốn này trong ba năm qua[5].

Sự chênh lệch này phản ánh những rào cản lớn mà DNNVV đang gặp phải, đặc biệt là quy trình đánh giá phức tạp, chi phí tuân thủ cao. Để thu hẹp khoảng cách, cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ Chính phủ và các định chế tài chính, bao gồm việc đơn giản hóa thủ tục, triển khai các gói hỗ trợ linh hoạt[6]. Nếu có chính sách phù hợp, DNNVV có thể khai thác cơ hội tài chính trị giá lên tới 789 tỷ USD, giúp họ phát triển, đóng góp tích cực vào nỗ lực giảm phát thải toàn cầu[7].

Những rào cản khiến tài chính xanh trở thành “bẫy chi phí”

Tài chính xanh được xem là một trong công cụ quan trọng giúp DNNVV chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững. Tuy nhiên, hàng loạt rào cản vẫn tồn tại, khiến việc tiếp cận các nguồn vốn này trở thành một thách thức lớn, thậm chí bị xem như một "bẫy chi phí" đối với nhiều công ty quy mô nhỏ.

Chi phí cao và khả năng tiếp cận hạn chế: Một trong những thách thức lớn nhất mà các doanh nghiệp nhỏ gặp phải là chi phí triển khai quá cao. Lãi suất cho các khoản vay ưu đãi về môi trường thường cao hơn các khoản vay thông thường do các tổ chức tín dụng đánh giá đây là lĩnh vực có rủi ro lớn hơn. Theo khảo sát của ICC và Sage, 74% doanh nghiệp nhỏ cho rằng quy trình báo cáo phức tạp là rào cản chính, trong khi 68% lo ngại về chi phí thực hiện quá cao[8] [9]. Tại Anh, báo cáo của Lending Standards Board (LSB) cho thấy chỉ có khoảng 15 sản phẩm tài chính xanh được thiết kế riêng cho các công ty quy mô nhỏ, nhưng thực tế chỉ từ 0 đến 500 doanh nghiệp có thể tiếp cận được nguồn vốn này[10].

Thiếu chính sách hỗ trợ phù hợp: Mặc dù nhiều quốc gia đã ban hành quy định nhằm khuyến khích tài chính xanh, nhưng phần lớn vẫn tập trung vào các tập đoàn lớn. Các yêu cầu báo cáo phi tài chính tuy không trực tiếp áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ nhưng lại có tác động gián tiếp thông qua chuỗi cung ứng và các đối tác chiến lược. Điều này tạo ra áp lực lớn khi các công ty quy mô nhỏ buộc phải đáp ứng các tiêu chuẩn cao hơn mà không có đủ công cụ hoặc sự hỗ trợ phù hợp từ phía chính sách[11].

Hạn chế về công cụ và kiến thức: Nhiều doanh nghiệp nhỏ còn gặp khó khi tiếp cận thông tin về các khoản hỗ trợ xanh. Việc thiếu nguồn lực để triển khai công nghệ mới và thực hiện quy trình chuyển đổi khiến họ dễ bị bỏ lại phía sau. Chỉ 9.1% doanh nghiệp trên toàn cầu hiện có báo cáo chính thức về tác động môi trường của mình[12]. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp nhỏ thường gặp khó khăn do thiếu thông tin về các sản phẩm tài chính xanh và quy trình phức tạp để tiếp cận chúng[13].

Lợi ích của tài chính xanh

Dù việc tiếp cận nguồn vốn xanh vẫn còn nhiều thách thức với DNNVV, nhưng nếu được triển khai đúng cách, nó có thể mang lại những lợi ích đáng kể cả về mặt tài chính lẫn chiến lược kinh doanh.

Giảm chi phí vận hành về lâu dài: Các khoản đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng hoặc sử dụng năng lượng tái tạo có thể giúp doanh nghiệp giảm đáng kể chi phí hoạt động trong dài hạn. Ví dụ, việc lắp đặt hệ thống điện mặt trời giúp giảm hóa đơn tiền điện, ổn định nguồn cung năng lượng. Tại Ấn Độ, nhiều doanh nghiệp nhỏ đã tiết kiệm từ 50-70% chi phí điện hàng năm nhờ áp dụng giải pháp này[14]. Một nghiên cứu ở Nam Phi cũng cho thấy, SMEs có thể tiết kiệm tới 92,000kWh điện mỗi năm thông qua các dự án tối ưu hóa năng lượng, tương đương với giảm 90 tấn khí CO₂ thải ra môi trường[15].

Nâng cao khả năng cạnh tranh: Những công ty áp dụng mô hình kinh doanh thân thiện với môi trường thường dễ dàng thu hút sự quan tâm của khách hàng, đối tác và nhà đầu tư hơn. Theo báo cáo của ICC và Sage, những doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn xanh có khả năng thực hiện các sáng kiến bền vững cao gấp 2.5 lần so với những công ty chưa có điều kiện tiếp cận[16]. Điều này giúp cải thiện hình ảnh thương hiệu, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường, đặc biệt trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng ưu tiên các sản phẩm có trách nhiệm với môi trường.

Cơ hội mở rộng thị trường: Các tiêu chuẩn về môi trường ngày càng nghiêm ngặt trên toàn cầu. DNNVV có thể tận dụng xu hướng này để thâm nhập vào những thị trường mới hoặc tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn lớn. Tại Anh, Chính phủ đã khuyến khích mạnh mẽ khu vực doanh nghiệp nhỏ đầu tư vào công nghệ xanh nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường[17].

Chính sách hỗ trợ từ Nhà nước: Nhiều quốc gia đã triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ trong quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh doanh bền vững, bao gồm miễn giảm thuế, các khoản vay ưu đãi và quỹ đầu tư phát triển xanh. Tại Ấn Độ, Ngân hàng Phát triển Công nghiệp Nhỏ (SIDBI) đã hợp tác với Tata Power để cung cấp các khoản vay không cần thế chấp nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào hệ thống năng lượng mặt trời[18].

Giải pháp hỗ trợ DNNVV vượt qua “bẫy chi phí”

Để giúp DNNVV tận dụng tối đa lợi ích từ các khoản tài trợ bền vững mà không rơi vào “bẫy chi phí”, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, tổ chức tài chính và cộng đồng doanh nghiệp.

Đơn giản hóa quy trình báo cáo: Các tiêu chuẩn báo cáo cần được thiết kế đơn giản hơn để phù hợp với nguồn lực hạn chế của DNNVV. Theo báo cáo của ICC và Sage, 74% số công ty thuộc nhóm này cho rằng các yêu cầu minh bạch thông tin quá phức tạp là rào cản chính khi tiếp cận giải pháp tài chính bền vững[19]. Việc áp dụng công nghệ số, chẳng hạn như phần mềm tự động hóa, có thể giúp giảm đáng kể thời gian và chi phí liên quan. Những công cụ kỹ thuật số này giúp doanh nghiệp tiết kiệm ngân sách, nâng cao tính chính xác trong quá trình tổng hợp và phân tích dữ liệu môi trường.

Mở rộng hỗ trợ tài chính: Chính phủ nên triển khai thêm các khoản trợ cấp hoặc tín dụng ưu đãi để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các dự án xanh. Bên cạnh đó, mở rộng mạng lưới bảo lãnh tín dụng sẽ giúp giảm thiểu rủi ro cho các tổ chức tài chính khi cấp vốn. Một báo cáo của OECD chỉ ra rằng các chính sách hỗ trợ phù hợp có thể giúp doanh nghiệp nhỏ vượt qua rào cản về vốn và tăng khả năng tiếp cận các gói tài trợ xanh[20]. Tại Anh, nhiều công ty đã có thể huy động vốn để triển khai mô hình kinh doanh thân thiện với môi trường nhờ các chương trình bảo lãnh tín dụng do Chính phủ điều phối.

Nâng cao nhận thức và kỹ năng: Việc đào tạo chuyên sâu, tổ chức các hội thảo về tài chính xanh là điều cần thiết để giúp chủ doanh nghiệp hiểu rõ hơn về lợi ích của mô hình bền vững, cách thức tiếp cận các gói hỗ trợ phù hợp. Theo một khảo sát của SME Climate Hub, 63% doanh nghiệp nhỏ cho biết thiếu thông tin, kiến thức là một trong những rào cản chính khi thực hiện các giải pháp giảm phát thải[21]. Bằng cách tham gia các chương trình đào tạo, họ không chỉ nâng cao nhận thức về xu hướng bền vững mà còn có thể trang bị kỹ năng thực tế để áp dụng vào hoạt động kinh doanh.

Phát triển các công cụ tài chính thích ứng: Các sản phẩm tài trợ như trái phiếu ESG hoặc các khoản vay gắn với hiệu suất môi trường cần được thiết kế phù hợp với quy mô, điều kiện của doanh nghiệp nhỏ. Theo Sage và ICC, thị trường tài chính xanh đang mở ra cơ hội trị giá lên đến 789 tỷ USD dành cho khu vực này, nhưng hiện nay chỉ 2.8% các công ty nhỏ tiếp cận được nguồn vốn trong ba năm qua[22].

Tài chính xanh không phải là một “bẫy chi phí” nếu được triển khai đúng cách và đi kèm với sự hỗ trợ phù hợp từ cả khu vực công lẫn tư nhân. Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng lợi ích dài hạn mà nó mang lại cho cả doanh nghiệp lẫn xã hội là không thể phủ nhận. Để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 toàn cầu, việc thúc đẩy vai trò của DNNVV trong chuyển đổi bền vững là điều bắt buộc. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi một hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện hơn nhằm giảm thiểu những khó khăn mà họ đang phải đối mặt.

[1] https://businessclimatehub.org/theres-no-net-zero-without-smes-but-they-need-more-support/

[2] https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2025/02/fostering-convergence-in-sme-sustainability-reporting_133eb77f/ffbf16fb-en.pdf

[3] https://fintech.global/2024/11/18/789bn-green-finance-opportunity-for-smes-revealed-by-sage-report/

[4] https://esgnews.com/789-billion-green-finance-opportunity-awaits-smes-icc-and-sage-report-reveals/

[5] https://esgnews.com/789-billion-green-finance-opportunity-awaits-smes-icc-and-sage-report-reveals/

[6] https://www.sage.com/en-gb/company/digital-newsroom/2024/11/15/sage-report-reveals-789-billion-green-finance-opportunity-for-smes/

[7] https://esgnews.com/789-billion-green-finance-opportunity-awaits-smes-icc-and-sage-report-reveals/

[8] https://iccwbo.org/news-publications/policies-reports/unlocking-sustainable-finance-for-smes/

[9] https://esgnews.com/789-billion-green-finance-opportunity-awaits-smes-icc-and-sage-report-reveals/

[10] https://www.lendingstandardsboard.org.uk/business-customers-and-green-finance-a-new-report-from-the-lsb/

[11] https://smefinanceforum.org/post/oecd-financing-smes-for-sustainability-drivers-constraints-and-policies

[12] https://iccwbo.org/news-publications/policies-reports/unlocking-sustainable-finance-for-smes/

[13] https://dttc.sggp.org.vn/unlocking-the-barriers-to-green-credit-post117896.html

[14] https://www.soleosenergy.com/10-solar-financing-strategies-for-smes/

[15] https://www.industrialenergyaccelerator.org/south-africa/case-study-huge-energy-savings-are-possible-in-smes-if-you-know-where-to-look/

[16] https://iccwbo.org/wp-content/uploads/sites/3/2024/11/2024-ICC-Sage-Unlocking-sustainable-finance-for-SMEs_1eecec.pdf

[17] https://www.lendingstandardsboard.org.uk/business-customers-and-green-finance-a-new-report-from-the-lsb/

[18] https://www.tatapower.com/news-and-media/media-releases/tata-power-solar-and-sidbi-sign-mou-to-offer-easy-financing-to-msmes-for-solar-adoption

[19] https://iccwbo.org/news-publications/policies-reports/unlocking-sustainable-finance-for-smes/

[20] https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2022/12/financing-smes-for-sustainability_19414952/a5e94d92-en.pdf

[21] https://smeclimatehub.org/new-survey-reveals-small-business-barriers-climate-action/

[22] https://iccwbo.org/news-publications/policies-reports/unlocking-sustainable-finance-for-smes/

Nguyễn Nhiều Lộc

FILI - 09:00:00 23/03/2025