Yuval Noah Harari: Thế giới của Trump - nơi các pháo đài đối địch

Yuval Noah Harari: Thế giới của Trump - nơi các pháo đài đối địch

Điều đáng ngạc nhiên về các chính sách của Donald Trump là người ta vẫn còn ngạc nhiên về chúng. Giới truyền thông liên tục bày tỏ sự kinh hoàng mỗi khi Trump tấn công một trụ cột khác của trật tự tự do toàn cầu - ví dụ như ủng hộ yêu sách của Nga đối với lãnh thổ Ukraine, cân nhắc việc sáp nhập Greenland bằng vũ lực hoặc gây ra hỗn loạn tài chính với các thông báo về thuế quan.

Tuy nhiên, các chính sách của ông ấy rất nhất quán và tầm nhìn của ông về thế giới được định nghĩa rõ ràng đến mức, ở thời điểm này, chỉ có sự tự lừa dối mới có thể giải thích cho bất kỳ sự ngạc nhiên nào.

Những người ủng hộ trật tự tự do nhìn thế giới như một mạng lưới hợp tác tiềm năng cùng có lợi. Họ tin rằng xung đột không phải là điều không thể tránh khỏi, vì hợp tác có thể mang lại lợi ích cho cả hai bên. Niềm tin này có nguồn gốc triết học sâu sắc. Những người theo chủ nghĩa tự do lập luận rằng tất cả con người đều chia sẻ một số kinh nghiệm và lợi ích chung, có thể tạo thành cơ sở cho các giá trị phổ quát, thể chế toàn cầu và luật pháp quốc tế.

Ví dụ, tất cả con người đều ghê sợ bệnh tật và có lợi ích chung trong việc ngăn chặn sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm. Vì vậy, tất cả các quốc gia sẽ được hưởng lợi từ việc chia sẻ kiến thức y tế, nỗ lực toàn cầu nhằm xóa bỏ dịch bệnh và thành lập các tổ chức như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để điều phối những nỗ lực đó. Tương tự, khi những người theo chủ nghĩa tự do nhìn vào dòng chảy của các ý tưởng, hàng hóa và con người giữa các quốc gia, họ có xu hướng hiểu nó theo nghĩa lợi ích tiềm năng chung chứ không phải là sự cạnh tranh và bóc lột không thể tránh khỏi.

Ngược lại, trong tầm nhìn của Trump, thế giới được coi là một trò chơi có tổng bằng 0 (zero sum), trong đó mọi giao dịch đều có người thắng và kẻ thua. Do đó, sự di chuyển của ý tưởng, hàng hóa và con người vốn đáng ngờ. Trong thế giới của Trump, các thỏa thuận, tổ chức và luật pháp quốc tế không thể là bất cứ thứ gì khác ngoài một âm mưu nhằm làm suy yếu một số quốc gia và tăng cường sức mạnh cho những quốc gia khác - hoặc có lẽ là một âm mưu nhằm làm suy yếu tất cả các quốc gia và mang lại lợi ích cho một tầng lớp tinh hoa đa quốc gia đáng ngờ.

Vậy thì, sự lựa chọn thay thế ưa thích của Trump là gì? Nếu ông ấy có thể định hình lại thế giới theo mong muốn của mình, nó sẽ trông như thế nào?

Thế giới lý tưởng của Trump là một bức tranh của các pháo đài, nơi các quốc gia bị ngăn cách bởi các bức tường tài chính, quân sự, văn hóa và bức tường vật lý. Nó từ bỏ tiềm năng của sự hợp tác cùng có lợi, nhưng Trump và những người theo chủ nghĩa dân túy cùng chí hướng lập luận rằng nó sẽ mang lại cho các quốc gia nhiều ổn định và hòa bình hơn.

Tất nhiên, có một thành phần quan trọng bị thiếu trong tầm nhìn này. Hàng ngàn năm lịch sử dạy chúng ta rằng mỗi pháo đài có lẽ sẽ muốn có thêm một chút an ninh, thịnh vượng và lãnh thổ cho chính mình, với cái giá phải trả là từ các nước láng giềng. Trong trường hợp không có các giá trị phổ quát, thể chế toàn cầu và luật pháp quốc tế, làm thế nào để các pháo đài đối địch giải quyết tranh chấp của họ?

Giải pháp của Trump rất đơn giản: Cách ngăn chặn xung đột là để kẻ yếu làm bất cứ điều gì kẻ mạnh đòi hỏi. Theo quan điểm này, xung đột chỉ xảy ra khi kẻ yếu từ chối chấp nhận thực tế. Vì vậy, chiến tranh luôn là lỗi của kẻ yếu.

Khi Trump đổ lỗi cho Ukraine về cuộc xung đột với Nga, nhiều người không thể hiểu làm thế nào ông có thể giữ quan điểm phi lý như vậy. Một số người cho rằng ông đã bị tuyên truyền của Nga lừa gạt. Nhưng có một lời giải thích đơn giản hơn. Theo quan điểm của Trump, những cân nhắc về công lý, đạo đức và luật pháp quốc tế là không liên quan, và điều duy nhất quan trọng trong quan hệ quốc tế là quyền lực. Vì Ukraine yếu hơn Nga, nó nên đầu hàng. Trong tầm nhìn của Trump, hòa bình có nghĩa là đầu hàng, và vì Ukraine từ chối đầu hàng, nên chiến tranh là lỗi của Ukraine.

Cùng một logic nằm dưới kế hoạch của Trump để sáp nhập Greenland. Theo logic của Trump, nếu Đan Mạch yếu đuối từ chối nhượng Greenland cho Mỹ mạnh hơn nhiều và Mỹ sau đó chinh phục Greenland bằng vũ lực, Đan Mạch sẽ phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về bất kỳ bạo lực và đổ máu nào.

Có ba vấn đề rõ ràng với ý tưởng rằng các pháo đài đối địch có thể tránh xung đột bằng cách chấp nhận thực tế và thỏa thuận.

Đầu tiên, nó vạch trần lời nói dối đằng sau lời hứa rằng trong một thế giới của các pháo đài, mọi người sẽ cảm thấy ít bị đe dọa hơn, và mọi quốc gia có thể tập trung vào việc phát triển hòa bình các truyền thống và nền kinh tế của mình. Trên thực tế, các pháo đài yếu hơn sẽ sớm thấy mình bị nuốt chửng bởi các nước láng giềng mạnh hơn, nước sẽ chuyển từ các pháo đài quốc gia thành các đế chế đa quốc gia lan rộng.

Chính Trump rất rõ ràng về kế hoạch đế chế của riêng mình. Trong khi ông xây dựng các bức tường để bảo vệ lãnh thổ và tài nguyên của Mỹ, ông quay một con mắt hung dữ về lãnh thổ và tài nguyên của các quốc gia khác, bao gồm cả các đồng minh trước đây. Đan Mạch một lần nữa là một ví dụ tiêu biểu. Trong nhiều thập kỷ, quốc gia này là một trong những đồng minh đáng tin cậy nhất của Mỹ. Sau các cuộc tấn công 11/9, Đan Mạch đã hoàn thành nghĩa vụ theo hiệp ước NATO của mình một cách nhiệt tình. 44 binh sĩ Đan Mạch đã chết ở Afghanistan - tỷ lệ tử vong tính theo đầu người cao hơn so với của chính Mỹ. Trump thậm chí không nói "cảm ơn". Thay vào đó, ông mong đợi Đan Mạch đầu hàng trước tham vọng đế chế của mình. Rõ ràng ông muốn có chư hầu hơn là đồng minh.

Vấn đề thứ hai là vì không pháo đài nào có thể cho phép mình yếu, tất cả họ sẽ chịu áp lực rất lớn để tăng cường sức mạnh quân sự. Các nguồn lực sẽ bị chuyển hướng từ phát triển kinh tế và các chương trình phúc lợi sang quốc phòng. Cuộc chạy đua vũ trang kết quả sẽ làm giảm sự thịnh vượng của mọi người mà không làm cho ai cảm thấy an toàn hơn.

Thứ ba, tầm nhìn của Trump mong đợi kẻ yếu đầu hàng kẻ mạnh, nhưng nó không đưa ra phương pháp rõ ràng để xác định sức mạnh tương đối. Điều gì xảy ra nếu các quốc gia tính toán sai, điều thường xảy ra trong lịch sử? Năm 1914, cả Đức và Nga đều tin rằng họ sẽ thắng chiến tranh vào lễ Giáng sinh. Họ tính toán sai. Cuộc chiến kéo dài hơn nhiều so với dự đoán của bất kỳ ai và bao gồm nhiều khúc quanh và rẽ không lường trước được. Đến năm 1917, Đế chế Nga hoàng bị đánh bại đã chìm trong cách mạng, nhưng Đức bị từ chối chiến thắng do sự can thiệp không lường trước được của Mỹ. Vậy Đức có nên thỏa hiệp vào năm 1914 không? Hay có lẽ chính Nga hoàng nên thừa nhận thực tế và đầu hàng trước yêu sách của Đức?

Trong cuộc chiến thương mại hiện tại giữa Trung Quốc và Mỹ, ai nên làm điều hợp lý và đầu hàng trước? Bạn có thể trả lời rằng thay vì nhìn thế giới theo những điều khoản tổng bằng không như vậy, tốt hơn là tất cả các quốc gia nên cùng nhau làm việc để đảm bảo sự thịnh vượng chung. Nhưng nếu bạn nghĩ như vậy, bạn đang từ chối các tiền đề cơ bản của tầm nhìn Trump.

Tầm nhìn của Trump không phải là một điều mới mẻ. Nó đã là tầm nhìn chiếm ưu thế trong hàng nghìn năm trước khi trật tự thế giới tự do xuất hiện. Công thức của Trump đã được thử nghiệm và kiểm tra nhiều lần trước đây đến mức chúng ta biết nó thường dẫn đến đâu - một chu kỳ xây dựng đế chế và chiến tranh không bao giờ kết thúc. Tệ hơn nữa, trong thế kỷ 21, các pháo đài đối địch sẽ phải đối phó không chỉ với mối đe dọa cũ của chiến tranh, mà còn với những thách thức mới về biến đổi khí hậu và sự trỗi dậy của AI siêu thông minh. Không có sự hợp tác quốc tế mạnh mẽ, không có cách nào để giải quyết những vấn đề toàn cầu này. Vì Trump không có giải pháp khả thi nào cho cả biến đổi khí hậu lẫn AI mất kiểm soát, chiến lược của ông là đơn giản là phủ nhận sự tồn tại của chúng.

Lo ngại về sự ổn định của trật tự thế giới tự do đã gia tăng sau khi Trump được bầu làm Tổng thống Mỹ lần đầu tiên vào năm 2016. Sau một thập kỷ bối rối và bất định, chúng ta bây giờ có một bức tranh rõ ràng về sự hỗn loạn thế giới hậu tự do. Tầm nhìn tự do về thế giới như một mạng lưới hợp tác được thay thế bằng tầm nhìn về thế giới như một bức tranh của các pháo đài. Điều này đang được thực hiện xung quanh chúng ta - các bức tường đang dựng lên và cây cầu được rút lại. Nếu điều này tiếp tục được thực hiện, kết quả ngắn hạn sẽ là chiến tranh thương mại, chạy đua vũ trang và mở rộng đế chế. Kết quả cuối cùng sẽ là chiến tranh toàn cầu, sụp đổ sinh thái và AI mất kiểm soát.

Chúng ta có thể buồn và phẫn nộ trước những diễn biến này và làm hết sức mình để đảo ngược chúng, nhưng không còn có lý do nào để ngạc nhiên nữa. Còn đối với những người muốn bảo vệ tầm nhìn của Trump, họ nên trả lời một câu hỏi: Làm thế nào để các pháo đài quốc gia đối địch giải quyết hòa bình các tranh chấp kinh tế và lãnh thổ của họ nếu không có các giá trị phổ quát hoặc luật pháp quốc tế ràng buộc?

Vũ Hạo (Theo FT)

FILI - 09:00:00 26/04/2025