Khi lời hứa an toàn của fintech tan vỡ (kỳ 2): Vai trò của bên kết nối fintech, neobank với ngân hàng

Khi lời hứa an toàn của fintech tan vỡ (kỳ 2): Vai trò của bên kết nối fintech, neobank với ngân hàng

Việc các công ty công nghệ hợp tác với các ngân hàng được FDIC bảo hiểm là điều phổ biến. Ví dụ, người dùng Apple Cash trong ứng dụng Apple Pay có thể được FDIC bảo vệ tiền thông qua Green Dot Bank nếu hoàn tất các bước xác minh danh tính.

Nhiều ngân hàng số (neobank) cũng tiếp thị các dịch vụ ngân hàng qua ứng dụng, nhưng thực chất chuyển tiền của khách hàng đến các tổ chức được FDIC bảo hiểm riêng biệt. Những thỏa thuận này giúp các ngân hàng nhỏ như Evolve – thành lập năm 1925 với tên gọi First State Bank, tăng mạnh tiền gửi và hưởng lợi từ phí giao dịch thẻ ghi nợ. Từ tháng 12/2019 đến cuối năm 2024, tiền gửi của Evolve đã tăng hơn 3 lần, từ 373.6 triệu USD lên 1.33 tỷ USD.

“Đối với các ngân hàng cộng đồng nhỏ, giờ đây họ có thể mở rộng phạm vi hoạt động ra toàn quốc”, Dave Mayo, đồng sáng lập Hiệp hội Ngân hàng dưới dạng Dịch vụ, nhận xét.

Lý do Synapse xuất hiện

Một số công ty fintech và neobank chọn làm việc trực tiếp với ngân hàng, tránh các bên trung gian như Synapse. Tuy nhiên, việc quản lý tiền gửi, rút tiền, giao dịch thẻ ghi nợ, phí, hoàn tiền và trả lãi đòi hỏi hạ tầng kỹ thuật phức tạp mà các ngân hàng thường không muốn đầu tư cho các startup nhỏ. Đó là lý do Synapse xuất hiện. Thay vì làm việc trực tiếp với Evolve, Yotta và các công ty tương tự có thể đăng ký qua Synapse. Moelis cho biết “gần như không thể” ra mắt Yotta nếu không có một công ty như Synapse, vốn là cái tên uy tín nhất trong ngành vào thời điểm đó.

Người sáng lập Synapse, Sankaet Pathak, là một doanh nhân trẻ với câu chuyện lý tưởng về lý do khởi nghiệp: ông từng gặp nhiều khó khăn khi mở tài khoản ngân hàng sau khi nhập cư từ Ấn Độ để học tại Đại học Memphis. Bằng cách cung cấp công nghệ kết nối các startup đổi mới với hệ thống ngân hàng, Synapse đã mở ra cơ hội cho những khách hàng mà các ngân hàng lớn thường bỏ qua.

Synapse và Evolve bắt đầu hợp tác từ năm 2017. Chủ tịch ngân hàng khi đó, Scot Lenoir, cũng là cựu sinh viên Memphis. “Phần lớn công lao thuộc về Sankaet khi thúc đẩy chúng tôi tiến vào lĩnh vực fintech”, Lenoir chia sẻ trong một cuộc thảo luận trực tuyến với nhà khởi nghiệp Sankaet Pathak năm 2021. Đến năm 2019, Synapse đã nhận được khoản đầu tư 33 triệu USD từ Andreessen Horowitz.

Andreessen Horowitz thậm chí còn có tầm nhìn lớn hơn Pathak về tương lai fintech. Công ty này là một trong những “người truyền bá” mạnh mẽ nhất của Thung lũng Silicon cho ý tưởng rằng nhiều chức năng ngân hàng có thể được thuê ngoài, tương tự như cách các công ty công nghệ thuê ngoài lưu trữ dữ liệu hoặc phần mềm.

Bà Angela Strange, một đối tác chung của Andreessen Horowitz và từng ngồi trong hội đồng quản trị Synapse đến mùa thu 2023, viết trên blog rằng các sản phẩm tài chính có thể được xây dựng nhanh chóng nhờ các “khối Lego” phần mềm từ nhiều công ty chuyên biệt khác nhau.

Strange nhấn mạnh vai trò của Synapse trong một bài phát biểu năm 2019, dự đoán rằng “trong tương lai không xa, gần như mọi công ty sẽ là một công ty dịch vụ tài chính”. Theo bà, các doanh nghiệp có ý tưởng mới về ứng dụng tài chính chỉ cần thuê một công ty phần mềm thay vì phải chờ đợi để tự xin giấy phép ngân hàng. Kết quả là, “mọi người, bất kể điều kiện kinh tế xã hội hay nơi sinh sống, đều sẽ có quyền tiếp cận các dịch vụ tài chính giá cả phải chăng, và thậm chí có thể yêu thích chúng”, Strange nói.

Tuy nhiên, có một điểm khác biệt quan trọng giữa việc giao dịch trực tiếp với một ngân hàng duy nhất và sử dụng một ứng dụng liên kết với mạng lưới chắp vá các công ty công nghệ và ngân hàng. Nếu bạn gửi tiền trực tiếp vào ngân hàng, số tiền đó sẽ được FDIC bảo hiểm – đó là cách ngân hàng vận hành từ thời Đại suy thoái.

Nếu chuyển tiền qua bên thứ ba, tiền vẫn đến ngân hàng và vẫn an toàn. Nhưng nếu một bên trung gian làm mất tiền, hoặc xảy ra tranh chấp về quyền sở hữu, bạn có thể gặp rủi ro.

Một số nhà quản lý ngân hàng cũng thừa nhận điều này gây nhầm lẫn. “Rất nhiều khách hàng nói, ‘Tôi nghĩ cái này được FDIC bảo hiểm’”, Michael Hsu, quyền Tổng Kiểm soát Tiền tệ khi đó và là một trong những nhà quản lý ngân hàng hàng đầu ở Mỹ, chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 1/2025.

“Vâng, đúng là vậy, nhưng không phải cho khách hàng của Synapse” , Hsu, người đã được thay thế vào tháng 2, cho rằng các quy tắc hiện tại đã lỗi thời và các công ty công nghệ xử lý thanh toán cần được quản lý ở cấp liên bang.

Ảnh minh họa - Nguồn: Bloomberg Markets

Ứng dụng Yotta và fintech Synapse vận hành ra sao?

Cách sắp xếp giữa Yotta và Synapse vận hành như sau: Khi khách hàng của ứng dụng Yotta gửi tiền, số tiền đó sẽ vào một tài khoản tại ngân hàng Evolve, và khi rút tiền cũng sẽ ra khỏi tài khoản tại Evolve. Tuy nhiên, tài khoản này thường không chỉ dành riêng cho một khách hàng mà là một phần của tài khoản tổng hợp lớn hơn, giữ tiền của nhiều khách hàng cùng lúc. Synapse quản lý sổ cái cho các tài khoản này và đối chiếu dữ liệu của mình với ngân hàng mỗi ngày, theo Pathak của Synapse.

Điều then chốt là phải đảm bảo tiền di chuyển qua lại được phân bổ chính xác cho từng khách hàng, và tổng số tiền Synapse báo cho người dùng phải khớp với số tiền thực tế ngân hàng giữ cho họ. Tuy nhiên, Synapse “gặp khó khăn với việc duy trì sổ cái”, theo Christopher Staab, giám đốc công nghệ của Evolve thời điểm đó, trong một hồ sơ tòa án tháng 5/2024. Pathak lại cho rằng sổ cái của Evolve mới là nguyên nhân, “Vấn đề khá đơn giản. Họ cần sửa những lỗi đó”, ông nói.

Những rắc rối này bắt đầu rò rỉ ra công chúng vào tháng 10/2023 khi Jason Mikula, tác giả một bản tin về fintech, tiết lộ có sự thiếu hụt trong các tài khoản giữ cho khách hàng, dựa trên nguồn tin và một lá thư Pathak gửi ngân hàng Evolve. Pathak đổ lỗi cho Evolve, cho rằng hơn 12 triệu USD phí đã bị trừ sai khỏi các tài khoản. Trong vụ kiện chống lại Evolve, Yotta cáo buộc tài khoản khách hàng bị “rút ruột” bởi các khoản phí không thuộc trách nhiệm người dùng.

Ngân hàng Evolve phủ nhận việc thu bất kỳ khoản phí nào không hợp lệ và cho biết đã chủ động chuyển hàng triệu USD vào tài khoản khách hàng từ một tài khoản dự trữ mà họ yêu cầu fintech Synapse giữ. Ngân hàng đổ lỗi cho Synapse và Pathak. David Chamberlin, cố vấn truyền thông của công ty luật đại diện Evolve, cho rằng Synapse đã thất bại “trong việc thực hiện nhiệm vụ quan trọng nhất là duy trì sổ cái chính xác để theo dõi tiền của từng người dùng cuối”. Evolve lập luận Synapse có quyền truy cập hàng ngày vào số dư và giao dịch, lẽ ra phải xác minh được sổ sách khớp nhau. “Họ chưa bao giờ thực hiện quy trình này một cách nghiêm túc”, Chamberlin nói.

Ngay cả khi các khoản phí không phải là nguyên nhân chính, nó vẫn cho thấy tình trạng thiếu hụt tiền quỹ có thể xảy ra. Synapse nằm ở trung tâm của một mạng lưới phức tạp gồm nhiều tài khoản khác nhau. Nếu một số giao dịch bị ghi nhầm vào tài khoản, hoặc nếu một giao dịch trong một tài khoản không được phản ánh đúng ở tài khoản khác, thì theo thời gian, các tài khoản tổng hợp giữ tiền cho khách hàng có thể kết thúc với số tiền mặt ít hơn tổng số dư mà người dùng nhìn thấy trên ứng dụng của họ.

Nếu điều này nghe đã rối rắm, thực tế còn phức tạp hơn. Khách hàng lớn nhất của Synapse là Mercury Technologies Inc., một ứng dụng ngân hàng dành cho doanh nghiệp. Tháng 9/2023, Mercury quyết định chia tay Synapse và chuyển sang làm việc trực tiếp với Evolve. Theo đơn kiện của Yotta, khi Mercury rút khỏi Synapse, đã xuất hiện sự thiếu hụt trong các tài khoản của các công ty fintech kết nối với Evolve qua Synapse. Đơn kiện còn cáo buộc Mercury đã rút quá nhiều tiền, để lại gánh nặng cho người dùng Yotta. Tuy nhiên, cả Mercury và Evolve đều phủ nhận điều này, khẳng định Mercury chỉ nhận đúng số tiền thuộc về khách hàng của mình, và việc chuyển tiền đã được Evolve và Synapse phê duyệt, với tiền của người dùng Mercury nằm trong tài khoản riêng biệt.

Bài học rút ra

Evolve đang trong quá trình chấm dứt hợp tác với Synapse. Điều này buộc các ứng dụng fintech như Yotta phải tìm nơi mới để gửi tiền. Tiền của người dùng được chuyển sang một tài khoản tại bộ phận môi giới của Synapse, sau đó được gửi vào các ngân hàng khác như Lineage Bank ở Tennessee và AMG National Trust ở Denver, một phần tiền của Synapse vẫn ở lại Evolve trong quá trình chuyển đổi, vì ngân hàng vẫn tham gia xử lý thanh toán. Yotta đã thông báo sự thay đổi này với khách hàng, cho phép họ từ chối nếu muốn, đồng thời nhấn mạnh rằng mỗi ngân hàng đều được FDIC bảo hiểm.

Cuối cùng, việc mất Mercury cùng với các vấn đề ngày càng nghiêm trọng đã khiến Synapse không thể trụ vững và phải nộp đơn xin phá sản vào mùa xuân năm ngoái. Ngay sau đó, tài khoản của khách hàng Yotta, Juno, Yieldstreet và các khách hàng khác của Synapse bị đóng băng. Gần một năm sau, ít nhất 192 triệu USD đã được hoàn trả cho khách hàng – phần lớn số tiền được giữ tại các ngân hàng cho người dùng. Tuy nhiên, ngay cả những người đã lấy lại được tiền cũng cho biết họ đã bị ảnh hưởng. “Tôi đã lên kế hoạch cho một số giao dịch dựa trên số tiền đó, nhưng rồi phát hiện ra là không có”, McFarland, người nhận lại 7,000 USD vào tháng 3/2025, chia sẻ.

Một lý do khiến quá trình này kéo dài là Synapse đã phá sản và không còn tiền: Quản trị viên phá sản cho biết có thể mất phí hơn 2 triệu USD để đối chiếu toàn bộ sổ sách.

Có hai vấn đề lớn cần giải quyết. Thứ nhất là rà soát kỹ lưỡng các sổ cái để xác định tiền của ai đang ở ngân hàng nào. Thứ hai là xử lý sự thiếu hụt, mà đơn kiện của Yotta cho rằng đã phát sinh trước khi chuyển tiền từ Evolve sang tài khoản môi giới. Quản trị viên phá sản ước tính ban đầu người gửi tiền có thể bị thiếu từ 65 đến 95 triệu USD so với số tiền thực tế trong các tài khoản ngân hàng tổng hợp, và sau nhiều tháng, con số chính xác vẫn chưa rõ ràng. “Đây không chỉ là vấn đề sổ sách”, Moelis nói. “Vấn đề là hàng chục triệu USD đã biến mất".

Theo nguồn tin am hiểu và tài liệu nộp trong vụ phá sản Synapse, một cuộc điều tra liên bang về Synapse đang được tiến hành. Một cựu giám đốc điều hành Synapse đã được yêu cầu trình diện trước bồi thẩm đoàn tại tòa án liên bang ở Manhattan. Văn phòng công tố tại đây từ chối bình luận.

Pathak đã chuyển sang dự án kinh doanh mới mang tên Foundation. Trong một bài đăng trên X, ông mô tả sứ mệnh của công ty là “tự động hóa GDP bằng AI và robot để giải phóng con người khỏi lao động, cho phép họ theo đuổi đam mê”. Hoạt động ngân hàng số của Evolve cũng chịu nhiều tổn thất. Tháng 6/2024, Cục Dự trữ Liên bang đã ban hành lệnh chấm dứt và dừng hoạt động đối với Evolve, cáo buộc ngân hàng quản lý rủi ro yếu kém trong hợp tác với các công ty fintech. Evolve cho biết họ đang khắc phục các vấn đề này, nhưng đã mất một số khách hàng lớn, bao gồm công ty ứng dụng ngân hàng Dave Inc. và Mercury vào tháng 3.

Ứng dụng Yotta vẫn còn hoạt động, nhưng công ty đã rút khỏi lĩnh vực tài chính hành vi và tiết kiệm. Trước khi bị đóng băng, Yotta đã thay đổi mô hình giải thưởng, bổ sung các trò chơi như Plinko và các trò chơi lễ hội khác, cho phép chơi bằng mã thông báo miễn phí hoặc bằng loại tiền trong ứng dụng gọi là YottaCash. Hiện tại, khi Yotta không còn cung cấp tài khoản tiết kiệm, những gì còn lại chỉ là một trang web trò chơi với tính năng rút thăm trúng thưởng. Khi nhìn lại, Moelis cho biết ông từng tin tưởng vào các đối tác uy tín, dẫn chứng sự hậu thuẫn của Andreessen cho Synapse và danh sách khách hàng nổi bật của Evolve. “Cuối cùng, bạn chỉ có thể tin vào chính mình”, ông nói.

* Khi lời hứa an toàn của fintech tan vỡ (kỳ 1): Người tiết kiệm mắc kẹt giữa ngân hàng và công nghệ

Quốc An (Theo Bloomberg)

FILI - 08:52:31 02/05/2025