Nền kinh tế dưới góc nhìn từ các hội chợ thương mại

Nền kinh tế dưới góc nhìn từ các hội chợ thương mại

Có thể trong những giai đoạn trước, hội chợ chưa được nhìn nhận như một nhu cầu cấp thiết, hoặc chưa mang lại những hiệu quả dễ thấy như các công trình thương mại khác. Nhưng đến thời điểm này, khi Việt Nam bước vào “kỷ nguyên vươn mình”, với mục tiêu chuyển dịch từ nền kinh tế gia công sang vai trò trung tâm sản xuất, dịch vụ và tiêu dùng khu vực, thì vai trò của các không gian giao thương hiện đại như hội chợ – triển lãm cần được tái định vị.

Hội chợ trong dòng chảy đô thị Việt

Từ đầu thế kỷ 20, Hà Nội đã từng là nơi khai sinh những hoạt động hội chợ – triển lãm đầu tiên của Việt Nam hiện đại. Trung tâm Đấu xảo Hà Nội (Exposition de Hanoi), do chính quyền Pháp thành lập vào năm 1902, là công trình có quy mô lớn, nhằm tổ chức các kỳ đấu xảo – các triển lãm thương mại, sản phẩm kỹ nghệ và nông nghiệp của Đông Dương. Đây được xem là một trong những dấu mốc đầu tiên cho hình thức hội chợ thương mại kiểu phương Tây tại Việt Nam.

Gần một thế kỷ sau, trong ký ức của nhiều người Hà Nội, đặc biệt là thế hệ sinh ra vào cuối thế kỷ 20, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Giảng Võ  trở thành một địa chỉ quen thuộc hơn. Không chỉ là nơi tổ chức các sự kiện thương mại lớn nhỏ thời kỳ đổi mới, Giảng Võ còn gắn với các hội chợ Xuân, hội chợ tiêu dùng – nơi người dân Thủ đô tìm đến để mua sắm, tham quan và tiếp cận những sản phẩm mới. Khi ấy, phần đông công chúng chưa hình dung được vai trò kinh tế của hội chợ thương mại, nhưng chính tại những không gian ấy, hoạt động kết nối giao thương đã hình thành.

Vai trò của hội chợ thương mại trong nền kinh tế hiện đại

Bước sang thế kỷ 21, khi nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, hội chợ thương mại đã dần thoát khỏi hình ảnh “chợ vui” đơn thuần để trở thành những sự kiện kinh tế – thương mại có vai trò quan trọng. Trong môi trường toàn cầu hóa, hội chợ được ví như trạm trung chuyển nơi giao thoa các dòng chảy đầu tư – thương mại – công nghệ. Tại đây, doanh nghiệp  trưng bày hàng hóa tìm kiếm đối tác, ký kết hợp đồng xuất nhập khẩu, tiếp cận công nghệ mới và thu hút vốn đầu tư. Những hội chợ tầm cỡ thế giới ở các trung tâm kinh tế lớn chính là minh chứng sinh động cho vai trò này.

Chẳng hạn, hội chợ Canton (Quảng Châu) – hội chợ xuất nhập khẩu lâu đời nhất Trung Quốc (tổ chức từ năm 1957) – ngày nay đã phát triển quy mô khổng lồ với 74,000 gian hàng, diện tích trưng bày khoảng 1.55 triệu m². Mỗi kỳ Canton Fair thường thu hút trên 200,000 lượt khách mua quốc tế từ khắp các châu lục đến tham quan, giao dịch. Hội chợ này được xem là kênh ngoại thương quan trọng bậc nhất của Trung Quốc, là điểm đến tin cậy để doanh nghiệp toàn cầu khám phá thị trường, giới thiệu sản phẩm mới và kết nối với khách hàng. Không chỉ dừng ở hoạt động mua bán, Canton Fair còn là nơi nắm bắt xu hướng công nghệ, thiết lập quan hệ đối tác mới và mở rộng mạng lưới phân phối toàn cầu.

China International Import Expo (CIIE) – hội chợ nhập khẩu quốc tế được tổ chức thường niên từ năm 2018 tại Thượng Hải, nhằm khuyến khích các nước xuất khẩu hàng hóa, công nghệ vào thị trường Trung Quốc. Quy mô CIIE ngày càng lớn: riêng kỳ CIIE lần thứ 7 (năm 2024) diễn ra trên diện tích hơn 300,000m², với sự tham gia của doanh nghiệp đến từ 154 quốc gia và vùng lãnh thổ. Sự kiện này được truyền thông, quảng bá rầm rộ như một hội chợ mang tầm ảnh hưởng kinh tế – chính trị quan trọng, thu hút đông đảo khách hàng nhập khẩu chuyên nghiệp khắp Trung Quốc đến giao dịch, qua đó tạo lợi ích thiết thực cho các doanh nghiệp tham gia. Rất nhiều sản phẩm công nghệ cao, dịch vụ mới được trình làng tại CIIE mỗi năm, đồng thời cũng không ít thỏa thuận hợp tác đầu tư - chuyển giao công nghệ được ký kết ngay trong khuôn khổ hội chợ.

Hội chợ Trung Quốc – ASEAN (CAEXPO) tổ chức thường niên từ năm 2004 tại Nam Ninh, Quảng Tây. CAEXPO đóng vai trò như “cầu nối” giao thương giữa Trung Quốc và khối ASEAN, tạo điều kiện để các nước Đông Nam Á quảng bá sản phẩm vào thị trường Trung Quốc và ngược lại. Quan trọng hơn, hội chợ này còn gắn liền với Hội nghị Thượng đỉnh Thương mại và Đầu tư ASEAN - Trung Quốc (CABIS) tổ chức song song, qua đó kết hợp xúc tiến thương mại với thu hút đầu tư một cách hiệu quả.

Những ví dụ trên cho thấy hội chợ thương mại trong thời đại mới đã vươn xa khỏi chức năng “bán hàng” thông thường, để trở thành nền tảng kết nối đa chiều cho thương mại quốc tế. Các quốc gia dẫn đầu về xuất nhập khẩu như Trung Quốc từ lâu đã coi hệ thống hội chợ - triển lãm là mắt xích trọng yếu trong chiến lược phát triển thương mại. Hội chợ  thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu, là kênh thu hút dòng vốn FDI, tiếp thu tiến bộ kỹ thuật và quảng bá hình ảnh quốc gia.

Thực trạng hệ thống hội chợ – triển lãm tại Việt Nam

Nhìn lại Việt Nam, vai trò của hội chợ thương mại tuy đã được cải thiện nhưng hệ thống hạ tầng triển lãm và cách tiếp cận xúc tiến vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện cả nước có rất ít trung tâm hội chợ – triển lãm đạt tiêu chuẩn quốc tế. Ở TP. Hồ Chí Minh – đầu tàu kinh tế của cả nước – cũng chỉ có hai địa điểm tập trung chuyên tổ chức hội chợ triển lãm là Trung tâm SECC (Quận 7) và Trung tâm Triển lãm Tân Bình, trong khi phần lớn các hội chợ khác phải tận dụng những địa điểm sẵn có như nhà thiếu nhi, trung tâm văn hóa, nhà thi đấu thể thao, công viên… để làm nơi trưng bày tạm thời.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, các địa điểm hiện tại chưa đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp cũng như sự phát triển của thành phố: toàn TP.HCM chỉ có khoảng 10 địa điểm đủ sức tổ chức hội chợ quy mô tối thiểu 1,000 gian hàng, và khoảng 10 địa điểm khác có thể tổ chức quy mô 500-1,000 gian hàng. Nói cách khác, thành phố rất thiếu những không gian lớn, được đầu tư bài bản cùng dịch vụ hỗ trợ đồng bộ để thu hút các đối tác lớn trong và ngoài nước tổ chức triển lãm tầm cỡ quốc tế. Hệ quả của sự thiếu hụt này là cơ hội xúc tiến thương mại bị giảm sút do các sự kiện lớn khó diễn ra tại chỗ.

Mỗi năm TP.HCM vẫn tổ chức khoảng 400 hội chợ, triển lãm thương mại, tăng bình quân gần 3.7%/năm - cho thấy nhu cầu giao thương là rất lớn - nhưng do thiếu hạ tầng phù hợp, nhiều sự kiện phải chuyển ra các tỉnh lân cận hoặc thu nhỏ quy mô, khiến thành phố bỏ lỡ những dịp kết nối với thị trường xuất khẩu tiềm năng. Đại diện Viện Quy hoạch xây dựng TP.HCM từng chỉ rõ: với vai trò đô thị đặc biệt và trung tâm kinh tế lớn, thành phố cần sớm có trung tâm hội chợ - triển lãm tầm cỡ để xứng đáng vị thế “đầu tàu” của mình. Tuy nhiên đến nay, việc phát triển hạ tầng triển lãm vẫn chưa theo kịp nhu cầu thực tế.

Về chiến lược xúc tiến thương mại, có thể nói Việt Nam vẫn chưa thực sự coi hội chợ như một công cụ chiến lược dài hạn. Hoạt động hội chợ phần nhiều do các đơn vị tự tổ chức hoặc lồng ghép trong chương trình xúc tiến quốc gia, nhưng thiếu một quy hoạch tổng thể và sự đầu tư tương xứng từ Nhà nước. Chuyên gia Ngô Viết Nam Sơn nhận định, TP.HCM cần có “tầm nhìn dài hạn” - thay vì chỉ xây dựng những trung tâm vài chục hecta tạm đủ nhu cầu trước mắt, thì phải đặt mục tiêu phát triển một trung tâm hội chợ triển lãm hàng trăm hecta, gắn kết với mạng lưới giao thông và dịch vụ đô thị hiện đại, mới tương xứng với tầm vóc siêu đô thị trong tương lai. Quan điểm này cũng chính là lời nhắc nhở rằng chúng ta chưa thực sự dồn nguồn lực cho hội chợ triển lãm đúng với tầm quan trọng chiến lược của nó.

Làn sóng hội chợ mới và cơ hội hậu COVID-19

Những năm gần đây, nhất là sau đại dịch COVID-19, Việt Nam chứng kiến sự bùng nổ của các hội chợ triển lãm quốc tế tổ chức trong nước. Sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu đang đưa Việt Nam trở thành điểm đến chiến lược của nhiều tập đoàn đa quốc gia, kéo theo nhu cầu kết nối giao thương, tìm kiếm nhà cung cấp, đối tác tại chỗ tăng mạnh.

Cùng với đó, giai đoạn hậu COVID-19 chứng kiến sự hồi phục của các sự kiện trực tiếp: doanh nghiệp trong và ngoài nước háo hức gặp gỡ trực tiếp tại hội chợ sau thời gian dài gián đoạn, các địa phương cũng tích cực đăng cai triển lãm để thúc đẩy thu hút đầu tư, du lịch. Lượng FDI vào Việt Nam gia tăng và xu hướng “China+1” càng làm cho thị trường Việt Nam trở nên sôi động, đòi hỏi nhiều sự kiện kết nối hơn để đáp ứng nhu cầu hợp tác. Sau đại dịch và những biến động địa chính trị, nhiều tập đoàn quốc tế đang đẩy mạnh đa dạng hóa nguồn cung và đã lựa chọn Việt Nam như mắt xích quan trọng. Các hội chợ triển lãm quốc tế được tổ chức tại Việt Nam chính là để đón đầu và kích hoạt dòng chảy thương mại – đầu tư này.

Tuy nhiên, nhìn một cách tổng thể, Việt Nam vẫn chưa nhìn nhận đúng mức tầm quan trọng chiến lược của hệ thống hội chợ thương mại đối với công nghiệp và xuất khẩu. Sự trỗi dậy của các hội chợ gần đây phần lớn mang tính chất phản ứng tình thế, tận dụng cơ hội thị trường hơn là kết quả của một chiến lược chủ động, dài hạn. Dù nhu cầu tổ chức hội chợ rất lớn, chúng ta vẫn thiếu những trung tâm triển lãm xứng tầm để biến Việt Nam thành điểm đến thường xuyên của các sự kiện giao thương quốc tế. Việc chậm đầu tư hạ tầng và thiếu tầm nhìn đồng bộ khiến Việt Nam chưa phát huy hết tiềm năng trở thành “điểm trung chuyển” mới của dòng chảy thương mại toàn cầu, dù chúng ta đang ở ngay tâm điểm của nhiều chuỗi cung ứng dịch chuyển.

Kết luận và gợi mở

Trong nhiều năm qua, các không gian hội chợ – triển lãm vẫn chưa thật sự tìm được vị trí xứng đáng trong dòng chảy phát triển đô thị tại Việt Nam. Chúng ta đã chứng kiến sự trỗi dậy của hàng loạt khu đô thị, trung tâm thương mại, tòa nhà cao tầng hiện đại, nhưng cùng lúc đó, một trung tâm hội chợ tầm vóc – vốn từng hiện diện ở Giảng Võ – lại dần vắng bóng. Gần một thập kỷ trôi qua kể từ ngày khu triển lãm Giảng Võ bị tháo dỡ, khoảng đất ấy vẫn im lìm, và một không gian thay thế tương xứng chỉ mới bắt đầu hình thành.

Có thể trong những giai đoạn trước, hội chợ chưa được nhìn nhận như một nhu cầu cấp thiết, hoặc chưa mang lại những hiệu quả dễ thấy như các công trình thương mại khác. Nhưng đến thời điểm này, khi Việt Nam bước vào “kỷ nguyên vươn mình”, với mục tiêu chuyển dịch từ nền kinh tế gia công sang vai trò trung tâm sản xuất, dịch vụ và tiêu dùng khu vực, thì vai trò của các không gian giao thương hiện đại như hội chợ – triển lãm cần được tái định vị.

Dự án Trung tâm Hội chợ Triển lãm Quốc gia tại Đông Anh (do Vingroup làm chủ đầu tư, được khởi công cuối năm 2024, có quy mô lên tới 90ha, dự kiến hoàn thành trong năm 2025, nằm trong top 10 trung tâm triển lãm lớn nhất thế giới) có thể xem là một bước đi quan trọng trong định hướng này – một nỗ lực mang theo hy vọng về cách tiếp cận mới, chủ động hơn, bài bản hơn, để thúc đẩy xuất khẩu và kết nối doanh nghiệp trong nước với thị trường toàn cầu. Đó là niềm hy vọng dù muộn màng nhưng cần thiết, và nếu được vận hành hiệu quả, nó có thể trở thành một hạ tầng thương mại chiến lược, góp phần hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu. Chậm còn hơn không – và điều quan trọng hơn cả, là từ đây, chúng ta bắt đầu hiểu rằng một nền kinh tế thị trường hiện đại không thể thiếu những không gian dành riêng cho giao thương chuyên nghiệp.

LH

FILI - 09:00:00 19/05/2025