Cuộc đua khốc liệt của các startup Trung Quốc chinh phục kỷ nguyên robot AI

Cuộc đua khốc liệt của các startup Trung Quốc chinh phục kỷ nguyên robot AI

Elon Musk bày tỏ lo ngại Trung Quốc cuối cùng sẽ dẫn đầu trong lĩnh vực robot hình người.

Vài tuần trước, startup Trung Quốc EngineAI đã tổ chức một màn trình diễn độc đáo về cách robot hiện đại học hỏi. Một nữ huấn luyện viên đã thực hiện hàng loạt động tác nhảy và khuyến khích robot hình người của công ty bắt chước theo.

“5, 6, 7, 8”, cô nói. “Bắt đầu nào! Giữ nhịp điệu nhé”.

Nhờ sử dụng thị giác máy tính và các thuật toán học máy, robot đã quan sát, lắng nghe và mô phỏng lại các động tác trong bài nhảy. Chỉ sau vài ngày, robot của EngineAI đã thành thạo điệu nhảy Axe Gang nổi tiếng trong bộ phim Kung Fu Hustle năm 2004.

Robot hình người của Trung Quốc đảm nhận các vai trò ngày càng phức tạp

Dù có vẻ hài hước, nhưng điệu nhảy này lại đánh dấu một bước tiến quan trọng đối với ngành công nghệ Trung Quốc. Sau nhiều năm các công ty Mỹ như Boston Dynamics Inc. dẫn đầu về phát triển robot hình người, tức robot có hình dáng giống con người, các startup Trung Quốc giờ đây liên tục mở rộng ranh giới đổi mới. Tháng 4 vừa qua, Bắc Kinh tổ chức cuộc thi bán marathon robot đầu tiên trên thế giới, nơi X-Humanoid đã vượt qua 20 robot 2 chân khác. Đến tháng 5, Unitree Robotics một trong những tên tuổi lớn của Trung Quốc đã trình diễn robot tại giải đấu quyền anh robot đầu tiên.

Tuy các sự kiện này không phải lúc nào cũng diễn ra suôn sẻ khi 15 trên tổng số 21 robot không hoàn thành được cuộc đua ở Bắc Kinh nhưng điều quan trọng là sự tiến bộ, không phải sự hoàn hảo.

Trung Quốc, quốc gia có mật độ robot trên mỗi lao động tại nhà máy cao hơn cả Mỹ và Nhật, đang chuẩn bị để robot hình người đảm nhận các vai trò ngày càng phức tạp. EngineAI, Unitree cùng các đối thủ đã bắt đầu thử nghiệm robot trong nhiều lĩnh vực, từ phân loại rác, giao thuốc tại viện dưỡng lão, tuần tra đường phố cùng cảnh sát đến dẫn tour trong bảo tàng. Theo truyền thông địa phương, các robot này cũng đang được âm thầm thử nghiệm cho mục đích quân sự.

Zhao Tongyang, nhà sáng lập kiêm CEO của EngineAI, ước tính hiện có khoảng 50 đến 60 công ty tại Trung Quốc đang phát triển robot hình người, tận dụng lợi thế về kinh nghiệm sản xuất và sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính phủ. Các công ty này đang khai thác các mô hình trí tuệ nhân tạo để robot có thể tự học cách xử lý nhiệm vụ mới mà không cần lập trình chi tiết cho từng tình huống. EngineAI cho biết đã nhận được đơn đặt hàng hàng trăm robot hình người.

“Trung Quốc có rất nhiều doanh nghiệp tham gia, và trong số đó có những nhân tài rất xuất sắc”, Zhao, 43 tuổi, chia sẻ qua Zoom. “Tôi hy vọng Trung Quốc sẽ dẫn đầu về robot”.

Các startup Trung Quốc đã lọt vào tầm ngắm của Elon Musk, Khi Musk cũng đang hướng đến thị trường robot hình người. Trong một cuộc họp báo hồi tháng 4, Musk cho rằng robot Optimus của mình đang dẫn đầu về hiệu suất, nhưng Trung Quốc có thể sẽ thống trị lĩnh vực này. “Tôi hơi lo rằng từ vị trí 2 đến 10 trên bảng xếp hạng sẽ đều là các công ty Trung Quốc”, ông nhận xét.

Vị thế dẫn đầu trong lĩnh vực này có ý nghĩa rất lớn, bởi robot hình người dường như sắp vượt ra khỏi phạm vi khoa học viễn tưởng và sự tò mò. Citigroup Inc. gần đây dự báo thị trường cho các loại máy móc này và dịch vụ liên quan sẽ tăng vọt lên 7,000 tỷ USD vào năm 2050, khi thế giới có thể có tới 648 triệu robot hình người.

Vượt lên trên phần thưởng tài chính là những hệ quả chiến lược khiến các Chính phủ phải cân nhắc. Ai dẫn đầu phát triển robot hình người có thể sở hữu một đội quân lao động, chăm sóc và chiến đấu không biết mệt mỏi, tái định nghĩa sức mạnh kinh tế và chính trị. Musk từng lập luận giữa tháng 5 rằng kinh tế toàn cầu có thể tăng gấp 10 lần hiện tại nhờ lực lượng lao động robot.

“Nó mở ra tiềm năng kinh tế khổng lồ”, Musk phát biểu tại Ả Rập Xê Út. “Chúng ta đang tiến đến một thế giới hoàn toàn khác”.

Sức mạnh của Trung Quốc

Sức mạnh của Trung Quốc trong lĩnh vực này không phải là ngẫu nhiên. Chủ tịch Tập Cận Bình và Chính quyền Trung Quốc đã vạch ra chiến lược phát triển các công nghệ trọng điểm bao gồm robot từ hơn một thập kỷ trước. Sau đó, các quan chức địa phương cung cấp ưu đãi tài chính và hỗ trợ cho doanh nhân để đạt mục tiêu chính sách của Bắc Kinh. Trong trường hợp của EngineAI, chính quyền Thâm Quyến đã giúp Zhao tiếp cận nguồn vốn và các nguồn lực khác.

“Mặc dù không phải Chính phủ trực tiếp đầu tư vào chúng tôi, ít nhất nguồn vốn từ chính phủ đã được sử dụng để định hướng các quỹ đầu tư vào lĩnh vực này”, nhà sáng lập chia sẻ. “Tôi cho rằng đây là một điều rất tích cực”.

Đầu năm nay, Trung Quốc công bố kế hoạch đầu tư 1,000 tỷ nhân dân tệ (138 tỷ USD) vào ngành robot và công nghệ cao trong vòng 20 năm tới, con số này vượt xa mức đầu tư của Mỹ hay châu Âu.

Mỹ sở hữu nhiều tên tuổi lớn trong lĩnh vực robot như Boston Dynamics, Agility Robotics, Figure AI và Tesla, đồng thời có bề dày thành tích về đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, một số học giả nhận định rằng cách tiếp cận của Bắc Kinh có thể giúp Trung Quốc vượt lên trong những lĩnh vực chiến lược đòi hỏi nguồn vốn lớn, tương tự như những gì nước này đã làm với xe điện và pin mặt trời.

Julian Mueller-Kaler, Giám đốc Trung tâm Dự báo Chiến lược thuộc Viện Stimson (Washington D.C.), nhận định: “Có thể mô hình chủ nghĩa tư bản nhà nước của Trung Quốc thực sự phù hợp hơn. Tiến bộ số và công nghệ là vấn đề địa chính trị hàng đầu”.

Dù vẫn còn khả năng thị trường robot hình người không bùng nổ, Trung Quốc đang đặt cược lớn vào triển vọng này. Theo một nghiên cứu hồi tháng 4 của viện Leaderobot và các tổ chức khác, nước này dự kiến sản xuất hơn 10,000 robot hình người trong năm nay, chiếm hơn một nửa tổng sản lượng toàn cầu.

Henrik I. Christensen, Giám đốc Viện Robot Bối cảnh tại Đại học California San Diego, khẳng định: “Trung Quốc đang thắng trong cuộc chiến robot hình người, tôi không nghi ngờ gì”.

Sự nghiệp của Zhao phản ánh sự chuyển mình của Trung Quốc với lĩnh vực robot. Sau khi tốt nghiệp chuyên ngành tự động hóa, ông bắt đầu làm việc trong ngành này 8 năm trước, không phải vì định hướng chiến lược của Bắc Kinh mà vì niềm tin vào đổi mới. “Tôi tin rằng robot hình người chắc chắn sẽ thay đổi cách sống của con người”, ông nói.

Thời điểm của Zhao rất thuận lợi. Vài năm trước, Bắc Kinh công bố chương trình tham vọng “Made in China 2025”, đặt mục tiêu đạt được các thành tựu công nghệ lớn trong thập kỷ tới. Động lực phát triển robot hình người của Trung Quốc xuất phát từ nguy cơ thiếu hụt lao động. Theo Viện Lowy (Sydney), lực lượng lao động trong độ tuổi của Trung Quốc dự kiến giảm khoảng 22% đến năm 2050. Đặc biệt, ngành sản xuất có nguy cơ thiếu hụt 30 triệu lao động ở 10 lĩnh vực vào cuối năm nay, theo báo cáo của các cơ quan chính phủ, trong đó có Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin. Khoảng cách này càng trở nên nghiêm trọng khi thế hệ trẻ không còn mặn mà với công việc nhà máy như cha mẹ họ.

Trung Quốc đã tăng số lượng robot tại nhà máy lên 470 trên 10,000 lao động

Mỹ, Đức, Nhật, Trung Quốc. Nguồn: Liên đoàn Robot Quốc tế

Chiến lược của Trung Quốc là tích hợp robot hình người vào các lĩnh vực như sản xuất, y tế và dịch vụ. Nhà máy ở Trung Quốc hiện có mật độ robot vượt cả Đức và Nhật, với mức tăng gấp đôi chỉ trong bốn năm. Năm 2023, nước này có 470 robot trên 10,000 nhân viên, vượt xa Mỹ với 295 robot cho cùng số lao động, theo Liên đoàn Robot Quốc tế.

AI giúp robot hình người ngày càng thông minh

Các mô hình trí tuệ nhân tạo đang giúp robot hình người ngày càng thông minh và linh hoạt hơn. Những startup như EngineAI và Unitree đang phát triển các ứng dụng AI cho phép robot nhận diện vật thể, lập kế hoạch di chuyển, phối hợp với nhau cũng như tự học để thích ứng với các tình huống mới.

“Trước đây, robot rất ngu ngốc, đúng không?” Chang Lin, đồng sáng lập kiêm CEO Leju Robotics là một startup đầy tham vọng khác nêu nhận xét. Ngày nay, sự phát triển của các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT, DeepSeek đã mang lại trí tuệ cho máy móc, giúp chúng học các nhiệm vụ từ con người. Ví dụ, bạn có thể huấn luyện robot Kuavo của công ty cách lau nhà hay chăm sóc hoa, sau đó nó sẽ tự động thực hiện công việc đó.

“Mọi chuyện sẽ rất dễ dàng”, ông nói. “Chỉ cần tạo một bộ dữ liệu về tưới hoa, nó sẽ tự động tưới hoa”.

Những tiến bộ này đã giúp robot Trung Quốc dần xuất hiện trong thực tế. Công ty UBTech Robotics Corp. tại Thâm Quyến đã đưa robot Walker S1 cao 1.68 m vào dây chuyền lắp ráp iPhone cho đối tác Foxconn của Apple. Hơn 500 robot của hãng đang hoạt động tại các nhà máy ô tô của BYD, Geely Automobile Holdings Ltd. và FAW-Volkswagen, đảm nhiệm các công việc như nâng thùng hàng, phân loại linh kiện, kiểm tra thiết bị. Đặc biệt, tại nhà máy FAW-Volkswagen, robot còn phát hiện rò rỉ khí lạnh trong hệ thống điều hòa, một nhiệm vụ có thể gây hại cho phổi người.

Leju Robotics, cũng ở Thâm Quyến, đang thúc đẩy việc ứng dụng robot hình người trong phân loại và giao thuốc tại viện dưỡng lão. Ít nhất 100 robot của công ty đã được chuyển giao cho các nhà sản xuất ô tô như BAIC Motor Corp., Nio Inc., các trung tâm triển lãm và viện dưỡng lão ở Tô Châu. Ngoài ra, các trường đại học cũng mua robot Leju để phục vụ nghiên cứu.

Susanne Bieller, Tổng thư ký Liên đoàn Robot Quốc tế (Frankfurt), nhận định Trung Quốc đang nổi lên thành “ông lớn” về robot hình người nhờ các startup hợp tác với nhà sản xuất để giảm giá thành và tăng tính phổ cập. “Trong 5 đến 10 năm tới, chúng ta có thể kỳ vọng robot hình người sẽ được ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp”, bà đánh giá.

EngineAI đã dành nhiều năm cải tiến các khớp nối của robot, giúp chúng nhẹ, nhỏ gọn hơn và giảm chi phí sản xuất. Có lần, Zhao cùng đội ngũ 40 kỹ sư đã thiết kế lại khớp nối điện, vốn có giá 20,000 đến 30,000 nhân dân tệ, để tự sản xuất với chi phí chỉ bằng 1/10.

Zhao cũng bị ám ảnh với việc làm sao để robot có thể đi lại tự nhiên như con người. Ông từng yêu cầu loại bỏ những mẫu robot đời đầu có bước đi chậm chạp, vụng về. EngineAI chế tạo robot hình người với khớp chân tinh xảo, rồi tích hợp học máy và mạng nơ-ron để robot học cách đi như trẻ nhỏ.

“Thu thập thật nhiều dữ liệu đẹp từ cơ thể người, kết hợp các dữ liệu này và để nó tự bước đi”, ông nói.

Vẫn còn những hạn chế

Tuy nhiên, ngay cả những robot hình người hoàn hảo nhất cũng sẽ không có tương lai nếu không tạo ra giá trị thực tế. Robot hình người đã khơi gợi trí tưởng tượng của công chúng từ thời Isaac Asimov những năm 1950, nhưng phần lớn vẫn chỉ là sản phẩm của sự tò mò. Boston Dynamics gây ấn tượng với giới công nghệ từ năm 1992 nhưng chưa từng xây dựng được doanh nghiệp lớn. Google và SoftBank Group Corp. từng mua lại startup này rồi lại bán đi mà không thành công về thương mại; hiện nay, công ty thuộc sở hữu của Hyundai Motor Co.

Tại Bắc Kinh, cuộc thi bán marathon robot hình người được kỳ vọng sẽ phô diễn năng lực của các cỗ máy, nhưng thực tế lại bộc lộ nhiều hạn chế. Ngay tại vạch xuất phát, một robot đã ngã, còn một robot khác thì bị rơi đầu lăn xuống đất. Ở giải quyền anh, robot Unitree nhiều lần đánh vào không khí hoặc tự ngã dù được con người điều khiển từ ngoài sàn đấu. Không khí tại các sự kiện này giống một trò chơi Rock ‘Em Sock ‘Em Robots hơn là cảnh trong phim Kẻ Hủy Diệt.

Robot hình người “chưa thực sự có ý nghĩa kinh tế với phần lớn người dân và doanh nghiệp trong tương lai gần”, Romain Moulin là CEO startup Exotec của Pháp, chuyên sản xuất robot hộp cho nhà kho, nhận định.

Dù vậy, ngày càng nhiều người tin vào tiềm năng của robot hình người. Trong báo cáo dài 83 trang, Citigroup đã huy động 10 nhân viên cùng 7 chuyên gia để phân tích lý do họ coi robot là một cơ hội lớn. Báo cáo mô tả những cỗ máy này là “trí tuệ nhân tạo vật lý” và dự báo chúng sẽ được sử dụng cho các nhiệm vụ như lái xe tự động, lau dọn, giao hàng. Citigroup dự đoán robot hình người sẽ là phân khúc tăng trưởng nhanh nhất của thị trường robot, với khả năng linh hoạt làm việc trong y tế, nhà máy, dọn dẹp gia đình, giao hàng, siêu thị và dịch vụ khách sạn.

Các tác giả của báo cáo cho rằng: “Lý do lớn nhất dành cho robot hình người rất đơn giản, chúng ta đã thiết kế thế giới nhân tạo để phù hợp với con người, nên robot hình người có thể hòa nhập ngay mà không cần thay đổi hạ tầng lớn”.

Elon Musk là người ủng hộ mạnh mẽ nhất cho tiềm năng của robot hình người. Tháng 4, ông cho biết kỳ vọng sẽ có hàng nghìn robot Optimus làm việc tại các nhà máy Tesla vào cuối năm nay, và tin tưởng sẽ đạt 1 triệu robot mỗi năm trong chưa đầy 5 năm tới. Robot hiện chưa được bán đại trà, nhưng dự kiến sẽ có giá từ 20,000 đến 30,000 USD khi ra thị trường vào năm 2027.

Khi đó, hiệu quả kinh tế của các cỗ máy này sẽ rõ ràng hơn, theo Citigroup. Nếu giá robot hình người khoảng 25,000 USD như dự báo của Musk là chính xác, các nhà phân tích tính toán robot sẽ hoàn vốn sau 36 tuần, nếu so với mức lương tối thiểu thấp nhất tại Mỹ là 7.25 USD/giờ. Bài toán hoàn vốn này càng hấp dẫn hơn ở những bang và công việc có mức lương cao hơn.

Các tác giả cũng nhấn mạnh: “Lý do ủng hộ robot hình người không chỉ ở kinh tế. Một số công việc nguy hiểm hoặc không ai muốn làm thì robot phù hợp hơn. Ở những nơi thiếu lao động, robot có thể lấp chỗ trống. Robot cũng không nghỉ việc hay xin nghỉ phép”.

Chang, CEO Leju Robotics, cho biết số lượng startup robot hình người ngày càng tăng ở Trung Quốc đang tạo ra cuộc cạnh tranh khốc liệt. Hàng chục công ty phải chạy đua tích hợp AI và đổi mới phần cứng.

“Càng nhiều người tham gia, ngành càng phát triển”, ông nói. “Điều chúng ta cần làm là nỗ lực hết sức để luôn dẫn đầu”.

Quốc An (Theo Bloomberg)

Thiết kế: TM

FILI - 17:58:00 03/06/2025