Xóa bỏ thuế khoán: Tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch

Xóa bỏ thuế khoán: Tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch

Việc xóa bỏ thuế khoán là một bước đi đúng đắn, giúp giảm tình trạng thất thu thuế, thúc đẩy các hộ kinh doanh cá thể và doanh nghiệp tư nhân tuân thủ quy trình quản lý như doanh nghiệp thực thụ, góp phần tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng hơn.

Trong Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân vừa được Bộ Chính trị ban hành, có quy định “Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không áp dụng phương pháp thuế khoán từ ngày 01/01/2026. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế”.

Bên cạnh đó, Nghị định 70/2025 về sửa đổi, bổ sung quy định về hóa đơn, chứng từ, từ ngày 01/06/2025, quy định các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có mức doanh thu hàng năm từ 1 tỷ đồng trở lên và doanh nghiệp có hoạt động bán hàng hóa, cung cấp dịch vụ trực tiếp đến người tiêu dùng như ăn uống, nhà hàng, khách sạn, siêu thị, bán lẻ… sẽ phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế.

Theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), đến cuối năm 2024, cả nước có 3.6 triệu hộ kinh doanh đang được quản lý thuế, đóng góp 25,953 tỷ đồng vào ngân sách Nhà nước. Số thu ngân sách Nhà nước trong 3 tháng đầu năm 2025 của số hộ kinh doanh này ước đạt 8,695 tỷ đồng, tăng 25.7% so với cùng kỳ năm 2024. Tính đến hết tháng 3, số lượng hộ, cá nhân kinh doanh đã nộp tờ khai bao gồm 1.97 triệu hộ nộp thuế theo hình thức khoán; 6,142 hộ nộp thuế theo hình thức kê khai.

Hộ kinh doanh truyền thống.

Băn khoăn của hộ kinh doanh truyền thống

Theo khảo sát một số tiểu thương ở quận 5, Tân Phú… tại TPHCM, không ít hộ kinh doanh cho biết, hiện đã được nhân viên ngành thuế hướng dẫn để kết nối máy tính, xuất hóa đơn điện tử để bán hàng. Theo các hộ tiểu thương, nếu áp dụng hóa đơn điện tử, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế, phải đầu tư thêm đường điện, máy tính, máy in hóa đơn, máy quét mã vạch… tính sơ bộ cũng phải vài chục triệu đồng.

Bà Q., 58 tuổi, bán hàng khô tại một khu chợ truyền thống ở quận Tân Phú (TPHCM) tâm sự, bà quen buôn bán kiểu cũ, sáng bày hàng, tối gom tiền, cuối tháng đóng một khoản thuế khoán là xong. Bà Q. nói bà học không nhiều, chưa từng đụng tới máy vi tính, càng không biết gì về phần mềm kế toán. Khách lật đật mua rồi đi, có khi còn chưa kịp tìm nút “in hóa đơn” là đã mất khách. Buôn bán trong chợ, phần lớn khách đến mua theo thói quen, đôi khi mua chịu vài hôm mới trả. Doanh thu mỗi ngày không cao, lại không đều, thuê thêm người phụ việc chỉ để ngồi… bấm máy tính thì "lãi đâu còn mấy”.

Cùng cảnh ngộ, bà H.A - chủ một cửa hàng quần áo trẻ em nhỏ tại TP. Mỹ Tho (Tiền Giang) đã quen với việc kinh doanh theo kiểu truyền thống suốt mấy chục năm qua. Trước đây, bà đăng ký hộ kinh doanh cá thể và mỗi năm chỉ cần nộp thuế khoán 1 lần.

Thời gian gần đây, cán bộ thuế và quản lý thị trường thường xuyên đến tuyên truyền, vận động bà chuyển sang sử dụng máy tính tiền, xuất hóa đơn điện tử. Vấn đề là bà H.A năm nay đã hơn 60 tuổi, việc tính toán, buôn bán từ trước đến nay của bà vẫn chỉ xoay quanh cuốn sổ tay ghi tiền hàng.

Cửa hàng của bà chủ yếu phục vụ khách quen, nhưng từ sau dịch COVID-19, lượng khách giảm mạnh khi xu hướng tiêu dùng dần chuyển sang mua sắm online. Doanh thu đã ít, nếu phải thuê thêm người chỉ để biết cách xuất hóa đơn, tính tiền qua phần mềm thì chi phí lại càng đội lên.

Bà H.A không phủ nhận rằng bỏ thuế khoán và chuyển đổi số là cần thiết, nhưng với những người đã lớn tuổi, trình độ hạn chế, lại chỉ quen buôn bán nhỏ lẻ như bà thì việc “lên doanh nghiệp” không phải là cơ hội, mà là một áp lực.

Hay trường hợp của anh Đ. - chủ một xe bán cháo lòng tại Nhà Bè (TPHCM) chia sẻ, gần đây anh liên tục nhận được thông báo từ cơ quan quản lý về việc chuẩn bị áp dụng máy tính tiền và hóa đơn điện tử thay cho cơ chế thuế khoán trước đây.

“Thật sự tôi thấy hoang mang lắm. Từ trước tới giờ tôi quen bưng cháo, tính tiền bằng miệng. Mỗi sáng đông khách lắm, có lúc xếp hàng 10-15 người, bấm máy gì nổi đâu”, anh Đ. tâm sự.

Quầy bán của anh chỉ có hai vợ chồng và đều không sử dụng máy tính. Việc kê khai doanh thu hay xuất hóa đơn mỗi lần bán tô cháo là điều anh chưa từng nghĩ tới. Anh cũng lo lắng về việc chứng minh nguồn hàng, mỗi ngày mua thịt, lòng heo từ mối quen trong chợ hoặc lò mổ gần nhà, hoàn toàn không có hóa đơn. Dù vậy, anh Đ. khẳng định không phản đối quy định mới, chỉ mong cách thực hiện phù hợp hơn với điều kiện của các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Xóa bỏ thuế khoán tạo môi trường cạnh tranh công bằng

Ông Đinh Hồng Kỳ - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TPHCM (HUBA) cho rằng, trên thế giới, hầu hết các quốc gia đều không áp dụng chế độ thuế khoán. Dù là hộ kinh doanh cá thể nhỏ nhất, họ vẫn phải kê khai và nộp thuế dựa trên thực tế hoạt động, tương tự như các doanh nghiệp vừa và lớn. Điều này thể hiện nguyên tắc bình đẳng và minh bạch trong quản lý thuế.

Vì vậy, việc xóa bỏ thuế khoán là một bước đi đúng đắn. Thứ nhất, nó giúp giảm tình trạng thất thu thuế. Thứ hai, nó thúc đẩy các hộ kinh doanh cá thể và doanh nghiệp tư nhân tuân thủ quy trình quản lý như doanh nghiệp thực thụ, góp phần tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng hơn.

Hiện nay, có không ít trường hợp các hộ kinh doanh cá thể hoạt động với quy mô và doanh thu thậm chí lớn hơn cả doanh nghiệp, nhưng lại lợi dụng hình thức "hộ cá thể" để đóng thuế khoán ở mức rất thấp. Điều này tạo ra sự bất công, không minh bạch, và dẫn đến tình trạng trốn thuế, lách luật, gây khó khăn cho cơ quan quản lý trong việc giám sát và thu ngân sách hiệu quả.

Theo ông Kỳ, việc xóa bỏ thuế khoán không còn là lựa chọn, mà là một biện pháp bắt buộc. Khi chúng ta đang sống trong một nền kinh tế thị trường, hướng tới một xã hội kinh doanh minh bạch và lành mạnh thì những bất cập như cơ chế thuế khoán cần phải được loại bỏ càng sớm càng tốt. “Việc đặt mốc áp dụng từ ngày 01/01/2026 là đã quá muộn”, ông Kỳ nói thêm.

Dưới góc độ doanh nghiệp và hiệp hội doanh nghiệp, vấn đề không chỉ là xóa bỏ một loại thuế mà là làm sao để các hộ kinh doanh cá thể mạnh dạn chuyển đổi thành doanh nghiệp thực thụ. Điều quan trọng là họ phải thấy rõ được lợi ích từ việc chuyển đổi, thay vì chỉ nhìn thấy rào cản.

Trước đây, mô hình hộ cá thể hoạt động rất đơn giản như: chồng đi lấy hàng, vợ bán hàng, con cái hỗ trợ kế toán, khai thuế chỉ cần nộp một con số cố định hàng tháng cho cán bộ thuế. Nhưng khi chuyển lên mô hình doanh nghiệp, họ buộc phải có bộ máy bài bản, khai thuế theo quy định. Điều này khiến nhiều hộ ngần ngại.

Tuy nhiên hiện nay, với sự hỗ trợ của công nghệ như phần mềm kế toán, ứng dụng AI đến các quy trình khai thuế được đơn giản hóa, gánh nặng thủ tục đã giảm đi đáng kể. Đây chính là cơ hội để các hộ kinh doanh yên tâm, tự tin chuyển đổi mô hình hoạt động.

Bên cạnh đó, Hiệp hội Doanh nghiệp Thành phố cũng đang tích cực hỗ trợ thông qua các câu lạc bộ như Câu lạc bộ Quản lý thuế, Câu lạc bộ Kế toán - nhằm đồng hành cùng các hộ kinh doanh trong quá trình chuyển đổi. Đồng thời, Hiệp hội sẽ có các chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho các doanh nghiệp mới thành lập từ mô hình hộ cá thể, giúp họ có thêm động lực thay đổi.

Phải nhìn nhận thực tế là nhiều hộ cá thể hiện nay không muốn chuyển đổi vì họ chỉ quan tâm đến việc duy trì quy mô nhỏ để đóng thuế ít. Chỉ những ai thực sự muốn làm ăn nghiêm túc, xây dựng doanh nghiệp bền vững lâu dài mới sẵn sàng chuyển đổi. Vì vậy, Nhà nước cần thể chế hóa điều này thành quy định pháp luật, mọi công dân tham gia hoạt động kinh doanh đều phải nộp thuế và tuân thủ theo Luật Doanh nghiệp.

Theo TS. Ngô Minh Vũ - Giảng viên Đại học Kinh tế TPHCM, việc dừng áp dụng cơ chế thuế khoán là một phần trong lộ trình cải cách tổng thể của Nhà nước, hướng đến nâng cao hiệu quả quản lý thuế và thúc đẩy hoạt động kinh doanh theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch hơn.

Thuế khoán vốn từng là một giải pháp linh hoạt trong giai đoạn hộ kinh doanh còn hạn chế về năng lực kê khai và điều kiện công nghệ còn yếu, nay đã bộc lộ nhiều bất cập. Cơ chế này không còn phù hợp với xu hướng phát triển hiện tại, khi thanh toán không dùng tiền mặt ở khắp mọi nơi, phần mềm quản lý doanh thu và công cụ hỗ trợ kê khai ngày càng phổ biến và dễ tiếp cận.

Một trong những điểm yếu lớn nhất của thuế khoán là tạo ra sự thiếu công bằng trong chính sách thuế. Nhiều hộ kinh doanh dù có quy mô hoạt động và doanh thu cao nhưng vẫn được áp dụng mức thuế thấp, trong khi doanh nghiệp chính quy phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ kê khai và đóng thuế. Từ đó dẫn đến môi trường cạnh tranh không lành mạnh và làm phát sinh nguy cơ thất thu ngân sách.

Cần linh hoạt thích ứng

Ông Nguyễn Xuân Thành - Giảng viên Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright nhận định, việc xóa bỏ cơ chế thuế khoán sẽ mang lại nhiều lợi ích tài chính cho hộ kinh doanh, đặc biệt nếu họ chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp.

Trước đây, thuế khoán là hình thức mang tính chất thỏa thuận giữa hộ kinh doanh và cơ quan thuế, với mức đóng tương đối “vừa phải”. Điều này khiến nhiều hộ e ngại chuyển đổi sang doanh nghiệp, lo sợ rằng sẽ phải đóng thuế cao hơn. Tuy nhiên, hiện nay, các chính sách hỗ trợ như miễn thuế trong 3 năm đầu, cho phép khấu trừ thuế giá trị gia tăng khi xuất hóa đơn… là những lợi thế tài chính rõ rệt mà mô hình doanh nghiệp có thể đem lại.

Dù vậy, ông Thành cho rằng, thách thức lớn vẫn nằm ở khâu thực thi. Ngay cả khi chỉ kinh doanh nhỏ như mở sạp tạp hóa hay bán hàng online, hộ kinh doanh khi “lên doanh nghiệp” vẫn phải tuân thủ quy định về kế toán và kê khai thuế - những yếu tố vốn không đơn giản với phần lớn hộ kinh doanh nhỏ. Ông Thành đề xuất triển khai các nền tảng số hoặc phần mềm kế toán miễn phí, có liên kết trực tiếp với cơ quan thuế, để hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ tuân thủ quy định dễ dàng hơn.

“Giai đoạn đầu triển khai, không nên đặt nặng yêu cầu tuân thủ 100% mà cần có sự linh hoạt”, ông Thành nhấn mạnh. Đồng thời, đối với những hộ kinh doanh chưa chuyển đổi mô hình nhưng đã ngừng áp dụng thuế khoán, cần hướng dẫn cụ thể cách kê khai thuế để tránh tình trạng lo lắng, sợ bị xử phạt vì thiếu sót trong khai báo thuế.

Cát Lam

FILI - 08:00:00 04/06/2025