Đất học Câu Nhi

Đất học Câu Nhi

Làng Câu Nhi, xã Hải Phong, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị từ ngày có danh xưng trên bản đồ Đại Việt đến nay đã ngót 600 năm. Năm 1502, tức là sau 100 năm khi lớp người Việt đầu tiên đến cư ngụ lập làng, sự kiện nho sinh Bùi Dục Tài – người con làng Câu Nhi đỗ tiến sỹ đầu tiên xứ Đàng Trong đã đóng một mốc son chói lọi trên con đường học vấn khoa cử vùng Thuận Hóa. Từ đó, đạo học ở làng Câu Nhi như mạch nguồn chảy mãi không ngưng nghỉ. Trong sách : “Ô Châu cận lục” (1555) Dương Văn An đã thốt lên: “Phong thổ Câu Nhi tuấn dật, Bùi tả thị nổi tiếng công khanh” (1). Đời vua Khải Định sắc phong bốn chữ: “Câu Nhi văn vật”.

Đình làng Câu Nhi

Làng Câu Nhi thuộc xứ Kẻ Diên, có sông Ô Lâu phân dòng chảy qua tạo thành một địa thế độc đáo, đoạn uốn lượn mềm mại và đẹp nhất ôm gần trọn làng Câu Nhi vào lòng. Lòng sông ở đây mở rộng, góc nhìn phong thủy được ví như cái nghiên mực lớn, cồn đất nằm kẹp giữa hai chi lưu là mũi bút chấm vào dòng Ô Lâu cho chí khí Câu Nhi viết lên trời xanh. Như thừa hưởng được phong vận, người Câu Nhi xưa nay chuộng tài hoa văn chương, học vấn hết mực. Từ khi Bùi Dục Tài đỗ tiến sỹ, mảnh đất Câu Nhi cũng sản sinh ra nhiều người con ưu tú, đỗ đạt và làm quan dưới các triều đại phong kiến. Dưới triều Mạc (1527 – 1592) có vị tướng tài ba là Hoàng Bôi từng giữ chức Phó tướng đạo Thuận – Quảng, được phong Viêm đàm bá, thăng Đồng tri Thiêm vệ. Đến triều Tây Sơn, có Lễ Bộ Thượng thư Thiệu đức hầu Bùi Văn Tú; Huấn đạo từ hàn Chánh đô ty Bùi Văn Chương. Dưới thời vua Tự Đức (1847 – 1883), làng Câu Nhi có một vị đỗ đạt, làm quan đến chức Thượng thư, đó là ông Nguyễn Tăng Doãn. Kế tục truyền thống đèn sách của các bậc tiền nhân, các thế hệ sau của làng Câu Nhi đã ra sức rèn luyện, học tập và có rất nhiều người công thành danh toại. Thời hiện đại, làng Câu Nhi cũng có những con người thành đạt, làm rạng rỡ cho làng quê: Nhạc sỹ Trần Hoàn, Bộ trưởng Bộ Văn hóa thông tin (1987 – 1996); Phó giáo sư, tiến sỹ, bác sỹ Lê Chí Dũng là bác sỹ đầu ngành của Việt Nam về Cơ xương khớp…

Ở làng Câu Nhi, sự học được coi trọng. Những người thành đạt, ngoài ý chí tự học, khổ luyện của bản thân còn gắn với việc khuyến học của cộng đồng. Đề nuôi dưỡng tinh thần hiếu học, trong làng có các cụ: Lê Chí Phóng, Lê Chí Chấp, Bùi Hữu Xích từng đi dạy học, làm việc ở thành phố, dù con cái thành đạt khá giả nhưng vẫn một mực quay về làng mở lớp dạy học miễn phí cho con em trong làng. Ngay như nho sinh Bùi Dục Tài, khi ông đi ứng thí đã nhận được sự giúp đỡ của gia đình, dòng họ, làng mạc. Chính quê ông, sau khi ông mất ít lâu đã có bản hương ước với điều lệ có nội dung: “Ai cũng phải học, học chữ, học nghề, học lễ nghĩa”. Hương ước làng Câu Nhi hiện nay có điều về khuyến học như sau: “Làng khuyến khích con em học tập tốt, tối thiểu phải tốt nghiệp cấp II. Không để cho con em bỏ học. Làng sẽ có phần thưởng cho con em thi đậu đại học, thủ khoa, học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh. Đối tượng được hưởng là con em hiện cư trú trong làng”. Người Câu Nhi nuôi chí làm giàu cho mình trước hết bằng học vấn, coi trọng việc học và giữ việc học như ngọn lửa. Mỗi người dân, cho dù làm bất cứ công việc gì họ đều cố gắng cho con vào đại học. Làng có quỹ khuyến học trao thưởng hàng năm tại đình làng. Mười hai dòng họ đều lập quỹ khuyến học và tổ chức lễ tuyên dương con cháu đỗ đạt tại nhà thờ họ. Nhờ vậy, đạo học của làng Câu Nhi hiện vẫn đứng đầu bảng thành tích của vùng Ô Lâu. Theo thống kê, hiện làng Câu Nhi có hơn 400 tiến sỹ, thạc sỹ, kỹ sư, bác sỹ thành danh ở nhiều lĩnh vực, đang sinh sống và làm việc ở trong nước lẫn nước ngoài. Đây cũng là địa phương có tỷ lệ thí sinh đỗ vào đại học cao của tỉnh Quảng Trị, hàng năm có từ 20 đến 30 tân sinh viên đại học.

Đầu làng Câu Nhi là ngôi đình làng to đẹp, nổi danh khắp vùng Hải Lăng. Dân gian lưu truyền câu ví von: “Thùng thình như đình Câu Nhi” để diễn tả sự bề thế và vai vế của ngôi đình từ ngày xưa, nay là di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Trong khuôn viên ngôi đình có Nhà Thánh là nơi thờ Đức Khổng Tử và những bậc danh sỹ của làng. Nằm cạnh đình làng là chùa Quan Khố và ngôi miếu thờ ngài tiến sỹ khai khoa Bùi Dục Tài. Cụm công trình văn hóa này là biểu tượng trường tồn cho truyền thống một vùng đất luôn sống với tinh thần tôn sư trọng đạo. Mỗi năm, vào đầu xuân mới, làng làm lễ khuyến học tại đình làng để vinh danh những người con của đất Câu Nhi hiếu học, đỗ đạt.

…………………………..

(1)  Ô Châu cận lục. Dương Văn An. NXB Khoa học xã hội 2021, tr.88.

(Rút từ sách: “Miền Ô CHÂU”, chuẩn bị xuất bản)

Tản văn của Nguyễn Linh Giang

FILI - 08:00:00 15/03/2025